Vidadi Mustafayev

İRANDA  AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURIYYƏTİ İLƏ  MÜNASIBƏTLƏRDƏ  MÖVCUD OLAN İDEOLOJİ “PROBLEMLƏR”Ə   OBYEKTİV YANAŞMA CƏHDLƏRİ 

İranda Azərbaycanla  siyasi-diplomatik əlaqələr qurmaq tərəfdarı  və ilk növbədə Azərbaycanda   iqtisadi-ticari maraqları olan    dairələr  kor-koranə rədd etmə, birləşdirmə və ittifaq ideyasını deyil, tərəflər arasında ortaq cəhətləri müəyyən edərək ona istinad etməyi zəruri hesab edirdilər. 

Ona görə  İranda nəzərdən keçirilən dövr ərzində Azəbraycan politonimi   və türk etnoniminə  bəzi hallarda , hətta millətçilərin formalaşdırdığı rəsmi münasibətdən, fərqli münasibət  sərgilənirdi. Bu hal Azərbaycan öz müstəqilliyini elan edəndən sonra  daha çox nəzərə çarpırdı. 

İran rəsmiləri   Azərbaycanın İran üçün geosiyasi əhəmiyyətini yaxşı   başa düşürdülər. İranın xarici işlər naziri Müşavir ol-Məmalek  deyirdi: ”Sizin Azərbaycana  xüsusilə rəğbət göstəririk…” Çünki ” Bu, bizə hər tərəfdən sərfəlidir və ən əvvəl gələcək Rusiyaya qarşı bir təminat kimi.”[7.s.213]   

“Setareye İran” qəzeti özünün 24 dekabr 1917-ci i tarixli  sayında  “Qardaşca bir mesaj”  adlı yazıda Qafqazda yaşayan xalqın İranlıların yaxın qohumu olduğu, onun İranda Məşrutə inqilabına   böyük yardım göstərdiyi qeyd olunur və “Musavat” rəhbərliyindən xahiş olunur ki, Təbrizə yox, Tehrana  öz nümayəndəsini göndərsin.[1.s.61]    

Tamamilə antiazərbaycan mövqe tutan “İran” qəzetində  İranda mövcud etnik və dil situasiyasını    əks etdirən, fars-türk qarşıdurmasının ziyanlı olduğunu dərk edən müəlliflərin də məsələyə münasibəti öz əksini tapırdı. 

“İran” qəzeti İran –Azərbaycan münasibətlərindən danışarkən eyni zamanda  hər iki ölkənin  ortaq  cəhətlərini qeyd edirdi ; “şiəlik, ortaq din, iranlılq ruhu”(?-v.m.)   [8.s.183]     

Qəzet yazırdı:” Dildə də Azərbaycan əhalisi ilə  təfavüt yoxdur və onların türk dilini Azərbaycan türkü adlandırırlar”.[8.s.183] 

İranda qatı millətçilər,  mötədil mövqeli ziyalılarla yanaşı Azərbaycan və Azərbaycan türkləri haqqında  obyektiv  mövqendən  yazan bəzi müəlliflərə də rast gəlinirdi. 

Belə ki ”İran” qəzetində İsmayıl Əfşar Tarımı Azərbaycanlı adlı heç kimə məlum olmayan bir müəllifin yazısı dərc edildi. Yazıda sənədlərlə göstərilirdi ki,  tarix boyu Azərbaycan  vahid olub və bir neçə min ildir ki, türk yurdudur.[1.s.63] İstinad edilən yazıda 1 nömrəli qeyddə göstərilir ki,  haqqında danışılan məqaləyə qarşı  “İran” qəzetinin 8 nömrəsində: 455,458,460,462,464,465,476,478 saylarında   yazılar getmişdi.[1.s.63] İstinad edilən müəllif yazının dərc olunma tarixini göstərməsə də, verilmiş məlumat əsasında təqribi də olsa, o maraqlı məqalənin tarixini müəyyən etməyə cəhd etmək olar. Hesablamalara görə həmin yazı ən azı 10 iyun 1919-cu il tarixində işıq üzü görə bilərdi. İstinad edilən müəllif həmin yazını İranda Azərbaycan və türkçülüyün tərəfdarlarının  olduğunu göstərmək üçün xüsusi qeyd etsə də, ona fərqli münasibət də göstərmək olar. Qeyd edilən yazı əslində iranlılarda fars şovinizminin  daha da gücləndirilməsinə və ölkədə “antimilli” qüvvələrin olmasına diqqəti cəlb etməyə də yönələ bilərdi. Yəni yazı İranda əslində millətçi qüvəlləri daxildə olan, necə deyərlər “dönüklərə” və Azərbaycan \türk “təhlükəsi”nə qarşı mübarizəyə təkan verən bir yazı kimi də qiymətləndirilə bilər. Bu mülahizə müəllifin heç kim tərəfindən tanınmadığına, ona görə yazının farslar tərəfindən yazıla bilmək ehtimalına əsaslanır, həqiqəti üzə çıxarmaq üçün ayrıca tədqiqata ehtiyac vardır. Bununla belə, İranda Azərbaycanın bir bütöv ölkə  olduğunu və türklərin ən qədim zamanlardan burada yaşadığını bilən və bəyan edən şəxslərin də olduğunu demək olar. Məsələnin bütün qaranlıq tərəflərini bir kənara qoyaraq, kim tərəfindən və hansı məqsədlə yazılmasından asılı olmayaraq, həmin yazını İranda milli münasibətlər, xüsusən ideoloji,  sahəsində yeni hadisənin başlanğıcı hesab etmək olar.  Cənubi azərbaycanlılar bundan sonra Cənubi Azərbaycanın  əhalisinin türk olduğunu  müdafiə etmək sahəsində ideoloji mübarizəyə cəlb  olunurdular. Həmçinin Azərbaycan və azərbaycanlıların maraqlarını müdafiə edə biləcək potensialın mövcudluğu da özünü göstərirdi.  

Onu da əlavə etmək lazımdır ki, hazırda İranda nəzərdən keçirilən dövr hadisələrinə panfarsist baxış əsas meyl olsa da,  obyekyiv yanaşmalara da rast gəlinir. Belə ki, bəzi   iranlı müəlliflər İranın Paris sülh konfransına təqdim etmək üçün hazırladığı memorandumun heç bir hüquqi əsasa malik olmadığını qeyd edirlər.

Həmin Memorandumda, qeyd edildiyi kimi, İran az qala öz ərazisi qədər ərazinin ona verilməsini tələb etməyi planlaşdırırdı. İranlılar özləri də həmin tələbin hazırlanmasında nəyə əsaslandıqlarını dəqiq təsəvvür etmirdilər.[ Bax. 18] 

Məsələnin hüquqi tərəfini yəni :”Gülistan” və “Türkmançay” müqavilələrinin şərtlərini araşdıran iranlı müəllif qeyd edir ki, memorandumu  hazırlayanlar həmin cəhəti  tamamilə unutmuşdular. Çünki belə müqavilələrə  dayanaraq  hansısa əraziləri qaytarmaq məsələsini qaldırmaq olmazdı. Orada(müqavilələrdə) vaxt məsələsi qoyulmur və   imzalandığı zaman həyata keçmiş sayılır. [ 19.]] 

Bununla belə, müasir İranda “itirilmiş torpaqlar” məsələsi bir siyasi, diplomatik təzyiq vasitəsi kimi gündəmdə saxlanılır və zaman-zaman ən yüksək vəzifəli rəsmilər tərəfindən səsləndirilir. Həmin məsələnin gündəmdə saxlanması Azərbaycana sırf hakim fars millətinin dar etnik  maraqları baxımından yanaşılması ilə izah oluna bilər. Fars hakim millətinin ideoloqları həmin ideyadan İranda mövcud olan Azərbaycan məsələsini həll etməkdə  bir vasitə kimi istifadə edilə biləcəyini güman edirlər. 

İRANIN AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİNƏ QARŞI İDEOLOJİ MÜBARİZƏSİNDƏ     CƏNUBİ  AZƏRBAYCAN YERİ

Artıq qeyd edildiyi kimi, Azərbaycan muxtariyyatı ideyası meydana gəldiyi zamandan İran millətçi dairələri  həmin ideyanı fars etnosunun maraqları baxımından  dəyərləndirib,  özləri üçün təhlükə hesab edərək, ona qarşı mübarizə aparmağa başlamışdılar. Qeyd edildiyi kimi, mübarizə Azərbaycanın müstəqilliyinə,   Azərbaycan toponiminə, azərbaycanlıların türk adlandırılmasına qarşı yönəlmişdi. İran millətçiləri bunu islam birliyi uğrunda çıxış edən  “Musavat” partiyasının İranın şimal və  şimal qərb bölgələrində şöbələr yaradaraq, fəaliyyət göstərməsində görürdülər. 

“Musavat” partiyası belə şübhələrə operativ reaksiya göstərərək İranla bağlı heç bir planları olmadığını bəyan edirdi. 

“Rəəd” ( 6 ocaq\yanvar 1918 № 61) qəzetinin məlumatına görə, İranın narahatçılığı və narazılığına son qoymaq üçün “MUSAVAT” partiyasının Rəşt nümayəndəliyi fars və türkcə bəyanat yaymışdı. Bəyanatda Azərbaycanın Cənubu özünə birləşdirmək və vahid Azərbaycan yaratmaq niyyəti olmadığı vurğulanır və Azərbaycanın müstəqil olması əsas göstərilir və onun sərhədləri belə qeyd olunurdu: Şərqdə  Xəzər dənizi, Qərbdə Gürcüstan, Şimalda   Dağıstan dağları, Cənubda  Araz çayı.[1.s.61]        

İranı narazı salan məqamlardan biri  Azərbaycan müstəqillik əldə edəndən sonra İran dövlətinin razılığı olmadan Türkiyə qoşunlarının Təbrizdə olmasından istifadə edərək orada  konsulluq təsis etməsi idi. Türk qoşunlarının 1918-ci ilin noyabr ayında Təbrizi tərk etməsi ilə konsulluq bağlanmış və İran Azərbaycana qarşı siyasi və xüsusən də ideoloji mübarizəni genişləndirmək üçün yeni imkanlar əldə etmişdi.

Qeyd etmək lazımdır ki, İran tərəfi əsasən Azərbaycanın varlığına qarşı mübarizə aparır və Azərbaycan ideyası və azərbaycanlı\türk etnonimini əsas təhlükə sayırdı. Belə bir vəziyyətdə, yaşadığı çətinliklərə baxmayaraq Azərbaycanda bəzi dairələrin İranın təsirini neytrallaşdırmaq məqsədi ilə müəyyən hərəkətlər etməsi təbii və zəruri idi. Bəzi müəlliflər hadisələrin mahiyyətini düzgün dəyərləndirməyib, AXC-nin guya Cənubi Azərbaycanı birləşdirmək istiqamətində hərəkət etdiyini vurğulayırlar.  Belə ki, yuxarıda istinad edilən Cənubi azərbaycanlı  müəllif də AXC- nin  guya Cənubi Azərbaycanı özünə birləşdirmək sahəsində fəaliyyət göstərməyə cəhd etdiyini qeyd edir. O yazır :”…  bu cumhuriyyət ilk günlərindən etibarən   İranda karqaşadan  faydalanaraq Azərbaycanın güney qismi ilə birləşmək istədi.[1.s  56] Cənubi Azərbaycandan Bakıya gələn dövlət adamlarına hədsiz təkliflər edildi, onlar rədd etdi, İran bunda  Xəlil paşanı günahlandırırdı. Rəsulzadə və Xiyabaninin əlaqələri dartışıldı.  Güney hadisələri şimal dövlət adamları tərəfindən dəstəkləndi”.[1.s 56]  

Cənubi Azərbaycan və cənubi azərbaycanlıların  Qacar sülaləsinin hakimiyyəti illərində İranda tutduğu mövqe və oynadığı rolla tanışlıq həmin dövrdə Şimali Azərbaycanın Cənubi Azərbaycanı nəinki birləşdirmək, hətta orada gedən proseslərə  əhəmiyyətli təsir göstərmək imkanına malik olmadığı nəticəsinə gəlməyə əsas verir. Rusiyada baş verən hadisələr Cənubi Azərbaycana  İranın siyasi həyatında oynadığı aparıcı rolu bərpa etmək üçün geniş imkanlar açırdı. Yaranmış vəziyyət  Cənubi Azərbaycana faktiki müstəqil hərəkət etmək üçün şərait yaratmışdı. Bunun ilk nümunəsi İran Demokrat partiyasının Azərbaycan Əyalət komitəsinin 1917- ci ilin avqust ayında keçirilmiş konfransında özünü Azərbaycan Demokrat partiyası adı ilə  müstəqil elan etməsi idi. Qeyd etmək lazımdır ki, həmin dövrdə  Şimali Azərbaycanda “Azərbaycan muxtariyyatı”  ideyası təzə-təzə səslənməkdə idi.ADP İranda yeganə müasir tipli, nüfuzlu siyasi təşkilat idi. Partiyanın Əyalət komitəsinin üzvləri  İranın müstəqilliyini möhkəmləndirmək, konstitusiyalı  idarə formasının bərpa edilməsi  və yerli feodal, xanların və hakimlərin özbaşnalığının qarşısını almaq uğrunda çıxış edirdilər. İranda Azərbaycanın aparıcı rolunu bərpa etmək məqsədi güdən ADP Şimali Azərbaycanın Cənubi Azərbaycanda vəziyyətə bu və ya digər şəkildə təsir göstərməsinə imkan verə bilməzdi. Təsadüfi deyil ki, məhz ADP-nin Bakı şöbəsi Azərbaycanın İrandan ayrıla bilmək şaiyələrinə qarşı mübarizə aparan ilk təşkilat idi.

Beləliklə, Şimali Azərbaycanda siyasi hərəkat əsasən Azərbaycanın dövlətçiliyi (muxtariyyat, sonra müstəqillik) uğrunda mübarizəyə yönəlmişdisə,   Cənubi Azərbaycanda feodalların maraqlarını təmsil edən   idarəetmə mərkəzinin (general-qubernatorluğun) fəaliyyətinə  orta təbəqələrin maraqları baxımından təsir göstərmək və son nəticədə idarəetməni demokratikləşdirmək ( seçkili Əyalət əncüməninin fəaliyyətini bərpa etmək) və tam milliləşdirmək ( tamamilə  yerli əhalidən təşkil etmək) və həmin prosesi Azərbaycanın başçılığı ilə bütün  İrana yaymaq uğrunda çıxış edirdilər. Azərbaycan Demokrat partiyası İranı ingilis ağalığına tabe edən və əsasən feodal zümrəsinin maraqlarını ifadə edən mərkəzi hökumətə və yerli feodallara qarşı siyasi, ideoloji mübarizənin bir nəticə vermədiyini görərək  məlum olduğu kimi, 1920-ci ilin aprel ayının 7 də Təbrizdə üsyan edərək qan tökülmədən əyalətdə mövcud olan hökumət idarələrini ələ keçirərək idarəetməni öz əllərinə aldı. Bundan sonra mərkəzi hökumət ADP və onun başçısı Ş.M.Xiyabanini  əsassız olaraq separatizmdə təqsirləndirməyə başladı. Üsyan nəticəsində bütün İranda konistutusiyalı idarə formasını bərpa etmək hərəkatını müdafiə etmək əvəzinə fars millətçi dairələrin səyi nəticəsində  əyalət ilə mərkəz arasında qarşıdurma yarandı. Bu qarşıdurma ADP-nin səylərinə baxmayaraq siyasi çərçivədən çıxaraq həm də etnik səciyyə kəsb edərək  türk-fars qarşı durması kimi qələmə verildi. Demokratlar bütün səyləri ilə etnik maraqları müdafiə etmədiklərni iddia etsələr də, mərkəz onu etnik millətçiliyin təzahürü  kimi dəyərləndirirdi. 

Üsyan  və  onun başçısı Ş.M.Xiyabaninin separatizmdə ittiham edilməsi  İran millətçilərindən olan və Azərbaycana qarşı geniş ideoloji fəaliyyət göstərən  şairlərdən bir Məlik üş-Şüəra Baharın şeirlərindən birində belə ifadə edilmişdi: ”Təbrizli, qorxuram ki, Kəəbəyə çatmayasan, Sənin getdiyin yol Türküstan yoludur”.[ 20 ]  

 “Türküstan yolu ifadəsi” guya  düz yol seçməmək və sonda böyük çətinliklərlə üzləşmək və s. mənasında işlənilsə də, həmin zaman həmin ifadənin işlənməsi eyni zamanda Xiyabanini türkçülükdə ittiham etmək mənası kimi dəyərləndirilə bilərdi. Ş.M.Xiyabani gündəlik çıxışlarını türkcə\azərbaycanca edir və  İran və Azərbaycan naminə danışırdı. ADP-nin fəaliyyəti  əsasən azərbaycanlılar yaşayan ərazi ilə məhdudlaşdığından istər-istəməz əhalinin kimlik şüurunun artmasına xidmət edirdi. Üsyandan sonra Tehranla qarşıdurma həmin şüurun daha da güclənməsinə təkan verirdi. Ona görə Cənubi Azərbaycanda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mövcudluğunu dəstəkləyən, ona rəğbət göstərən, hətta birləşmək istəyən sosial qrupların mövcud olması təbii idi. Başqa sözlə, Tehran azərbaycanlıları millətçi olmağa təhrik edirdi.  

Cənubi azərbaycanlıların müəyyən sosial qruplarının  türk həmrəyliyi,  türklük şüurunun yeni mərhələyə qədəm qoyduğunu Türkiyə qoşunlarının Urmiya və Təbrizdə olarkən azərbaycanlıların  türklərin təşkil etdiyi mədəni təsisatlara(Təbrizdə Azərbaycan dilində “Azərbaycan” qəzetinin nəşri və Urmiyada  Azərbaycan dilində orta məktəbin təsis edilməsi)   dəstəyi   və yaxından iştirakında görmək olar. Ona görə ADP-nin rəsmi kursundan kənarda Azərbaycan Demokratik Respublikasının Cənubi Azərbaycanda  təsirinin artmasına  çalışan qüvvələrin olması təbii idi.  

Cənubi Azərbaycanda müstəqil  Azərbaycan dövləti ideyasına rəğbətin digər göstəricisi İranın şimalında, ö cümlədən Cənubi Azərbaycanda “Musavat” partiyasının şöbələrinin fəaliyyət göstərməsi idi. 

 “Musavat” partiyası və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Cənubi Azərbaycana müəyyən diqqət yetirirdi.1909-1911-ci illərdə İranda olmuş, İran Demokrat Partiyasının əsas təsisçilərindən olan, həmin partiyanın orqanı olan “İrane nou”qəzetinin baş redaktoru    olmuş Məmməd Əmin Rəsulzadə  dərin müşahidələrinin nəticələrini Türkiyədə nəşr olunan “Türk yurdu” jurnalında “İran türkləri”- adı ilə silsilə məqalələr şəklində çap etdirmiş və Araz çayının şimal və cənubunda yaşayan əhalinin eyni xalq olduğunu  aydın şəkildə görmüşdü. M.Ə.Rəsulzadə həmin yazısında azərbaycanlı elitanın dil və kimlik baxımından  xalqdan uzaqlaşdığını da yaxından müşahidə  və öz yazısında əks etdirmişdir. Buna görə “Musavat” partiyası və AXC-nin Cənubi Azərbaycan türklərinin kimlik şüurunun və milli mədəniyyətinin inkişaf etməsinə yardım göstərməyə cəhd etməsi  başa düşülən idi. 

Müstəqil Azərbaycan dövləti eyni zamanda  Azərbaycan-İran  iqtisadi-ticarət əlaqələrini tənzimləməkdə maraqlı idi.  İranın Bakıda konsulluğu olduğu kimi, İranda konsulluq təsis etmək tələbi təbii   idi. Lakin İran hökuməti buna razılıq vermirdi. Ona görə hökumət şəraitə görə hərəkət etməli olurdu. Artıq qeyd edildiyi kimi 1918-ci ildə Təbrizdə İranın razılığı olmadan konsulluq təşkil edilmişdi. Həmin məsələyə və türklərin digər fəaliyyətlərinə etiraz edən ADP sədri və bir neçə digər şəxslər türklər tərəfindən həbs olunmuşdu. Təbii ki, həmin hərəkət Cənubi Azərbaycanda və İranda anti-türk əhval ruhiyyəsini gücləndirirdi. 

Konsulluğun bağlanması həmin sahədə mövcud olan problemlərin  həllini daha ciddi şəkildə aktual edirdi.  Azərbaycan həmin problemlərin həllinin hüquqi bazasının yaradılması üçün İranla siyasi-diplomatik əlaqələr qurmaqda qərarlı idi. Lakin İran tərəfinin müqaviməti səbəbindən  həmin ölkəyə nümayəndə heyətini yalnız 1919-cu ildə göndərmək mümkün odu.   1919-cu ilin yazında(mart   )  İsmayıl xan Ziyadxanovun başçılığı ilə İrana Fövqəladə diplomatik missiya göndərildi. Onun fəaliyyəti sayəsində iki ölkə arasında səlahiyyəti tanınmayan Azərbaycan nümayəndəsi və İran XİN rəsmisi arasında 14 maddəlik müqavilə imzalandı. Maraqlıdır ki, İran müstəqilliyini tanımadığı bir ölkə ilə bir sıra ikitərəfli məsələləri həll etmək üçün müqavilə bağlamağa hazır idi. Bunun səbəbini İranın öz problemlərini həll etmək üçün Azərbaycana hüquqi təzyiq göstərmək və eyni zamanda heç bir öhdəlik götürməmək məqsədi ilə etməsində axtarmaq olar. 

İran –Azərbaycan münasibətləri sahəsində Cənubi azərbaycanlıların yaxından iştirakı ilə cərəyan  edən iqtisadi, siyasi, hüquqi və s. hadisələr Cənubi azərbaycanlılar arasında AXC-yə marağın artmasına   səbəb olurdu. Cənubi Azərbaycanlıların AXC-yə münasibəti sosial qrupların İranda və Cənubi Azərbaycanda yeri, rolu və s. dən asılı idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti  beynəlxalq əlaqələrini təsbit etmək, daxili vəziyyəti sabitləşdirmək və millətin işlərini təşkil və idarə etməklə məşğul idi.  Müasir və demokratik bir dövlət kimi meydana gələn AXC   formalaşmaqda olan yeni  beynəlxalq hüquq normalarına(Millətlər liqası) əməl edirdi. AXC İ ranla münasibətlərini də həmin normalar çərçivəsində qururdu. Eyni zamanda AXC-də ayrı-ayrı rəsmi və qeyri rəsmi şəxslər Cənubi azərbaycanlıların etnomədəni durumuna maraq , hətta onların mədəni inkişafına məhdud dəstək göstərə bilərdi. Ona görə İranın bəzi dairələrinin qeyd edildiyi kimi ,fars millətinin məhdud maraqlarından çıxış edərək AXC-ni İranın daxili işlərinə qarışmaqda, Cənubi Azərbaycanı özünə birləşdirmək meylində  ittiham etməsinin və Azərbaycan siyasətini həmin iddia əsasında qurmağa çalışmasının heç bir məntiqi əsası və perspektivi yox idi. 

Beləliklə, qısa  qeydlərdən göründüyü kimi, İran   Azərbaycanın müstəqilliyi ideyası meydana gəldiyi gündən ona qarşı ideoloji mübarizəyə başladı.  Nəzərdən keçirilən az saylı ədəbiyyatın  qısa təhlili İranın Azərbaycan Respublikasına qarşı mübarizəsinin əsas istiqamətlərini müəyyən etməyə  yardım edir. Göründüyü kimi, İran yeni dövlətin Azərbaycan adlandırılmasını və Azərbaycanın müstəqil olmasını qəbul edə bilmirdi. 

 İranın ictimai-siyasi həyatında aparıcı mövqelərdən birini tutan Cənubi azərbaycanlı hakim elita  Azərbaycan Respublikasının təsis edilməsi və özünü türk \Azərbaycan xalqının bir hissəsinin  dövləti kimi təqdim etməsinin    onların iranlılığına,  daha doğrusu farslılığına    şübhə yaradacağından ehtiyat edərək öz  iranlılığını\farslığını daha ciddi şəkildə sübut etmək üçün Azərbaycan dövlətinin yaranmasına qarşı çıxırdı. 

Bundan əlavə panfarsistlər digər  səbəblər də bəyan edirdilər, bunların sırasında  azərbaycanlıların fars irqindən olması,  digər türklərdən fərqlənməsi, Azərbaycanın türkləşmiş farsların yurdu olması, azərbaycanlıların dil baxımından türk, soy baxımından fars olması  və s. qeyd etmək olar. Başqa sözlə, azərbaycanlıların müstəqil etno-sosial birlik, etnik birlik və xalq olmadığını, heç vaxt dövlət qurmadığını iddia edirdilər və edirlər. Digər səbəblər isə Azərbaycanın guya Osmanlıya , Şimali Azərbaycanın Cənubi Azərbaycanı özünə birləşdirməsi təhlükəsi kimi qeyd edilir. Nəhayət, həmin yazılarda vəziyyətdən çıxış yolunu azərbaycanlıların özlərini türk yox müsəlman adlandırmasında,  dövlətə başqa ad seçməkdə və ən əsası, MÜSTƏQİLLİK  ideyasından əl çəkməsində görürdülər.

Panfarsist siyasətçi və ziyalılar yeni türk dövlətinin varlığına son qoymaq üçün  onu İrana birləşdirmək məsələısini də gündəmə gətirirdilər. Soykökü guya “fars olan” xalq panfarsistlərin fikrinə görə  təbii ki, İranın tərkibində olmalı idi.

İranlı ziyalılar və rəsmilərinin bir çoxunun  Azərbaycanın müstəqilliyinə qarşı çıxmalarını əsaslandırmaq üçün irəli sürdükləri  izahlar, qeyd edildiyi kimi, İranın qonşuluğunda fars millətinə rəqib ola biləcək türkdilli əhalisi olan yeni dövlətin yaranmasından meydana gələn təlaşı pərdələmək üçün uydurulurdu. Əslində  Azərbaycana qarşı düşmənçiliyin  İranın təhlükəsizliyi baxımından heç bir əsası yox idi. İranın təhlükəsizliyi üçün əsas təhdid ölkəni təkbaşına işğal etməyə başlayan Böyük Britaniyadan gəlırdi. İranda  Rusiya inqilabının təsiri ilə sosial, siyasi hüquqlar uğrunda mübarizənin genişlənməsi hakim təbəqələri Böyük Britaniyanın himayəsinə sığınmağa sövq edir və buna görə real təhlükəni xəyali Azərbaycan təhlükəsi ilə əvəz etməyə çalışırdılar. Türkiyənin rolunu şişirtməyə gəldikdə, onu qeyd etmək lazımdır ki, həmin vaxt iranlılar yaxşı görürdülər ki, Osmanlı imperiyası birinci dünya müharibəsində əsas olan cənub, cənub şərq cəbhəsində ağır məğlubiyyətlərə uğrayır və region hadisələrinə təsir göstərmək imkanını tamamilə əldən verirdi. Maraqlıdır ki, İran rəsmiləri  Türkiyəni hətta Osmanlı imperiyasının tamamilə məğlub olduğu və dövlətin özünün varlığının böyük sual altına düşdüyü  zaman, yəni 1918-ci ilin oktyabr ayından sonra da  ittiham etməkdə davam edirdilər. Əslində isə panfarsist ruhunda olan İran rəsmiləri ikinci türk dövlətinin yaranmasından təlaşa düşmüşdülər. İranda həmin zaman hakimiyyətdə türk\azərbaycanlı Qacar sülaləsi olsa da, azərbaycanlılar İran siyasi sistemində mühüm rol oynasalar da,  bu,  dövlətin fars xarakteri daşımasına elə bir təsir göstərmirdi. Ona görə ikinci türk dövlətinin yaranmasına İranın fars dövləti olaraq qalmasına təhdid kimi baxılırdı. Türkiyənin ikinci türk dövlətinin yaranmasını hərtərəfli dəstəkləməsi və İranın onu ilk vaxtlar tanımaqdan belə imtina etməsi bütün ideoloji spekulyasiyalara baxmayaraq  İran dövlətinin fars millətinin dövləti kimi qəbul edilməsi ilə izah oluna bilər.

[(AMEA akademik Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu

Azərbaycan Demokratik Respublikasının 100 illiyinə  həsr olunmuş”Şərqin ilk demokratik respublikası” mövzusunda  Elmi Konfransın materilları

(Bakı “Papirus NP” nəşriyyatı,2019, 264 səh) kitabında:  səh.45-190)]

Ахмад Обали, основатель популярного американского телеканала на азербайджанском языке Günaz TV, рассказывает в интервью Ynet о притеснениях, которым подвергается азербайджанское меньшинство в Исламской Республике, и о своем теплом отношении к Израилю

Ахмад Обали, возможно, мало известен в Израиле, но в Иране, особенно среди его многочисленного азербайджанского меньшинства, составляющего около трети населения Исламской Республики, он считается заметным голосом для более чем 30 миллионов человек.

Из подвала своего дома в Чикаго 59-летний иранский эмигрант управляет спутниковой телевизионной станцией,  вещающей на азербайджанском языке десяткам миллионов азербайджанцев, живущих в Иране и диаспоре.

«Представление о том, что если вы шиит, то вы против евреев и Израиля, совершенно неверно. Восприятие того, что весь иранский народ настроен против Израиля, еще более ошибочно, — сказал Обали в интервью  израильскому интернет-ресурсу Ynet. — Я считаю, что большинство иранцев не видят врага в Израиле».

«Азербайджанцы в Иране видят друга в Израиле. У нашего народа нет причин считать Государство Израиль врагом. У нас, азербайджанцев в Иране, есть общий враг, и это муллы», — сказал он, имея в виду исламистское руководство Ирана.

Некоторые считают станцию Обали голосом азербайджанской революции в Иране. И в Азербайджане, и в Иране его прозвали «ирано-азербайджанским Андерсоном Купером» по аналогии с популярным ведущим телекомпании CNN  .

В глазах иранского режима Обали считается врагом,  но Тегерану не удалось помешать миллионам граждан смотреть его передачи через спутник, Скайп, группы WhatsApp и другие социальные сети, и бесчисленные иранские азербайджанцы выходят в эфир без страха.

После Исламской революции 1979 года Обали, который тогда был старшеклассником, был арестован по подозрению в подстрекательстве к мятежу. Ему удалось бежать из страны и найти работу в Совете ООН по правам человека, собирая сообщения о нарушениях прав человека в Иране. Через четыре года он прибыл в США, где нашел убежище.

«После революции мы поняли, что они делают не то, что обещали. Нас считали врагами режима, и поэтому они арестовали меня и моих друзей», — сказал он.

В 2004 году Обали понял, что должен повысить осведомленность о зверствах режима среди азербайджанского меньшинства Ирана, и основал Günaz TV.

«Мы находимся в эфире 24 часа в сутки с 2005 года. Наши передачи идут на азербайджано-турецком языке, но каждую субботу мы также вещаем на фарси. Я уделяю много эфирного времени различным меньшинствам в Иране», — сказал он.— Ни у кого нет большинства в Иране, так как это многонациональное общество. Есть персы, азербайджанцы, курды, арабы, туркмены и другие. Иран-это не только многонациональная страна, но и многогеографическая. Каждая этническая группа имеет свою собственную географическую область, такую как Курдистан для курдов и Арабистан (Хузестан) для арабо»в.

По словам Обали, азербайджанцы в Иране воспринимаются иранцами как… евреи, обратившиеся в ислам.

«Азербайджанцы в основном шииты, но они определенно не против евреев. Нет никаких причин для возникновения проблем между евреями и азербайджанцами, между ними существует историческая связь. – считает продюсер — На самом деле азербайджанцы-самая терпимая группа в Иране по отношению к другим религиям, а не только к евреям. У нас нет причин быть врагами. У нас есть все основания быть друзьями. Азербайджанцы в Иране видят друга в Израиле».

Сам Обали никогда раньше не был в Израиле, но надеется посетить еврейское государство, как только ограничения на поездки COVID-19 позволят ему это сделать.

«На протяжении всей истории в Иране существовало азербайджанское национальное движение. Азербайджанцы хотели больше свободы, больше светскости. Существует также движение, которое призывает к объединению азербайджанцев Ирана и Азербайджанской Республики, требуя, чтобы столица находилась в Тебризе, а не в Баку. Сотни активистов, призывающих к независимости, были заключены в тюрьму. Их пытают в тюрьме.В Иране есть демонстрации азербайджанцев, но, к сожалению, они не получают освещения в средствах массовой информации на Западе. Иностранные СМИ в Иране сидят только в Тегеране и им не разрешают уезжать, СМИ не могут брать интервью у азербайджанцев, что является проблемой, потому что когда идет демонстрация, они не знают об этом, и именно здесь мы вмешиваемся с нашей телевизионной станцией», — сказал Обали.

«Мы-голос азербайджанцев. Азербайджанцы не имеют представительства, хотя составляют более трети иранского народа. В прошлом в иранском парламенте существовала фракция, состоящая из азербайджанцев. Из 290 членов парламента Ирана — 109 присоединились к группе, представляющей тюркоязычные регионы Ирана. Иран рассматривает эти регионы как угрозу своей национальной безопасности».— добавил он.

Каково отношение азербайджанцев в Иране к Израилю?

«Я могу сказать вам, что большинство иранцев настроены произраильски. Но для азербайджанцев это факт. Среди азербайджанцев есть и сторонники «Хезболлы», но их меньшинство. По моим оценкам, более 90% азербайджанцев являются произраильскими».

«Иран-враг, Израиль-наш брат»

Телеканал Обали, который ежедневно смотрят около миллиона человек, широко освещает широкое  сотрудничество между Израилем и Азербайджанской Республикой, которое особенно ярко проявилось в недавнем конфликте между Азербайджаном  и его соседом Арменией в спорном Нагорно-Карабахском регионе.

Оружие, которое Израиль продал Азербайджану, особенно боевые беспилотники и ракеты, сыграло решающую роль в победе в этой кампании, и израильские флаги стали обычным явлением в столице Азербайджана Баку, где еврейское государство пользуется очень большим уважением.

Это чувство достигло своего пика в начале этого месяца, когда гуманитарная делегация, состоящая из израильских медиков, прибыла  в Азербайджане и оказала помощь более чем 150 азербайджанским солдатам, раненным в ходе Нагорно-Карабахского конфликта.

В ряде случаев израильским хирургам удавалось восстановить зрение раненым солдатам. Среди наиболее заметных примеров-несколько азербайджанских солдат в возрасте около 20 лет, в частности Ариф Гаджиев, который потерял зрение, когда его ранило взрывом снаряда, который оставил его способным различать только свет и тьму. Операция, длившаяся несколько часов, включала удаление травматической катаракты, введение интраокулярной линзы и трансплантацию роговицы. После нескольких дней выздоровления к Арифу вернулась способность читать.

Израильская операция широко освещалась в азербайджанских СМИ в Азербайджане и Иране. Телеканал «Гюназ» вызвал в эфир около 40 азербайджанцев из Тегерана, которые осыпали Израиль теплыми словами, называя еврейское государство «другом» или «братской нацией», а Исламскую Республику — «врагом».»

Помощник президента Азербайджана Хикмат Гаджиев поделился в Twitter благодарственным посланием, в котором поблагодарил израильскую делегацию за оказание офтальмологической помощи раненым военнослужащим.

«Такая замечательная история. Мы благодарны израильской медицинской бригаде за оказание медицинской помощи в офтальмологии нашим раненым солдатам/офицерам. Это также знак дружбы между нашими странами», — написал Гаджиев в своем Твиттере.

— Мы близки к перевороту в Иране?

-«Это очень сложная ситуация. У Ирана сложные проблемы. Отсутствие оппозиции удерживает мулл у власти, это главная проблема. Главная оппозиция иранцам должна объединиться и понять, что все имеют права. К сожалению, влиятельная персидская оппозиция считает, что если азербайджанцы и курды получат права, то страна расколется, и поэтому они не хотят объединяться с этническими меньшинствами. Без объединения это будет очень трудно».

— Экономические санкции, введенные США против Ирана, были успешными?

«Я думаю, что санкции не должны быть сняты в ближайшее время, и даже когда они будут сняты, это надо сделать лишь частично, потому что Иран стоит на коленях. Иран должен сдаться, прекратить спонсировать терроризм, отказаться от своих опасных ядерных и ракетных программ. Иран должен отказаться от многих вещей, и если [президент США Джо] Байден будет давить на них, они это сделают. Внутренне они находятся в очень сложной ситуации. Но они никогда не откажутся от своих амбиций в отношении ядерного оружия, независимо от того, какое соглашение они достигнут с ними, Тегеран будет обманывать. В некотором смысле, я думаю, что никаких реальных изменений не будет, пока муллы находятся у власти. Санкции должны продолжаться, потому что это пока лучшее решение, но амбиции должны заключаться в том, чтобы создать новое правительство».

-А как насчет израильского или американского военного варианта?

«Я не за и не против израильских или других военных нападений, я оставлю это странам. Одно я знаю точно: если произойдет нападение на иранское правительство, то у народа не будет причин объединяться вокруг правительства. Это еще одно обстоятельство, которое  Запад недопонимает и недооценивает».

Ynet      Перевод  RiaTaza.com

https://www.ynetnews.com/magazine/article/r10h00SUEd

«Большинство жителей Ирана настроены произраильски» — ирано-азербайджанский телепродюсер | RiaTaza

НА НЕФОРМАЛЬНОМ САММИТЕ СОВЕТА НАКАНУНЕ БЫЛИ ВЫДЕЛЕНЫ ЧЕТЫРЕ ОСНОВНЫХ АСПЕКТА СОТРУДНИЧЕСТВА

Prof. Dr. Kürşad Zorlu,Olga Keskin,Ekip

Древний праздник Наурыз (Навруз) является важным связующим звеном между историей и современностью Узбекистана. Историей весеннего праздника, традициями и обрядами, дошедшими до наших дней, с собственным корреспондентом МИА «Казинформ» поделился известный узбекский историк кавалер медали «20 лет Ассамблеи народа Казахстана» кандидат философских наук Равшан Назаров. 

Навруз (в переводе с фарси - новый день), символизирующий приход весны, начало нового этапа жизни, - один из самых древних праздников на земле - его отмечали еще в VII в. до н.э., а официальный статус он приобрел в Империи Ахеменидов (VI-V вв. до н.э.), частью которой в тот период была и территория Центральной Азии. Старейший источник, где упомянуто празднование Навруза, который связывают с культом Солнца и именем пророка Заратустры, - священная книга зороастрийцев «Авеста». «Авеста» является общим историко-культурным наследием всех народов Центральной Азии. По учению «Авесты», люди каждую весну должны отмечать появление жизни на Земле, которая зарождалась «в шести формах» - небо, земля, вода, растения, животные и человек. Многие великие мыслители Востока связывают начало празднования Навруза с именем шаха Джамшида. Омар Хайям в своей книге «Наврузнаме» писал: «У Солнца имеется два оборота, один из которых таков, что каждые триста шестьдесят пять дней и четверть суток оно возвращается в первые минуты созвездия Овна в то же самое время дня, когда оно вышло. Когда Джамшид постиг этот день, он назвал его Наврузом и ввел в обычай праздник». Строки великого поэта Алишера Навои: «Пусть каждая ночь будет для тебя священной, и каждый день твой - светлым как Навруз!» свидетельствует о том, насколько важным и ценным является этот праздник. Перед праздником по традиции нужно примириться с недругами, простить все долги, покаяться в грехах, что еще больше укрепляет такие благородные человеческие качества, как доброта и милосердие, щедрость и великодушие.

Не случайно в 2009 году Навруз получил статус международного праздника и был включен в список нематериального культурного наследия ЮНЕСКО. С 2010 года Генеральная Ассамблея ООН провозгласила Навруз Международным днем. Ибо дух и философия Навруза заключаются в призыве к миру и согласию, любви и доброте. С обретением независимости были возрождены национальные ценности, каждый год Навруз стал широко праздноваться в городах и районах, селах и махаллях Узбекистана как общенародный праздник. В дни Навруза, согласно поверью, добрые ангелы (фаришта) приносят благоденствие и изобилие тем, у кого помыслы чисты, кто душой светел, у кого в доме убрано. Поэтому накануне праздника проходит всенародный хашар, по всей республике приводят в порядок улицы, сажают цветы и деревья, благоустраивают священные места поклонения. С раннего утра звуки карнаев и сурнаев, дойры и ногоры оповещают о наступлении Навруза и приглашают людей на праздничные гуляния.

Проводимые в дни Навруза национальные спортивные игры, как кураш, улак-купкари, перетягивание каната, скачки, стрельба из лука, дарят всем особое удовольствие и приподнятое настроение. Эти игры издревле являлись неотъемлемой частью образа жизни наших предков, имели важное значение для физической закалки молодого поколения, укрепления его здоровья, силы воли, формирования в нем таких благородных качеств, как честь и достоинство, честность, мужество, патриотизм. Эти традиционные обычаи, переходящие из поколения в поколение, учат нас жить, черпая силу и энергию из родной земли, и играют важную роль в воспитании детей, формировании у них высоких духовных качеств. «Пусть твоя победа будет честной», - благословляют почтенные аксакалы участников состязаний. Обычай разжигать ритуальные костры, зажигать факелы и свечи сохранился в Узбекистане до наших дней. По традиции люди должны перепрыгнуть семь раз через один костер или через семь костров по одному разу. Чтобы очиститься от прошлогодних грехов, было принято также в последнюю ночь старого года обрызгивать друг друга водой и перепрыгивать через проточную воду. С наступлением Навруза в праздничный вечер было принято подслушивать разговоры соседей через двери или окна, и в зависимости от услышанного приятного (или неприятного) разговора определить, насколько наступающий год будет удачен. Очень много в этот праздник зависит, согласно народным поверьям, от того, кто первым переступит порог дома. Первый гость в новый год должен обладать хорошим характером, чувством юмора, добрым именем и репутацией, но главное — иметь «счастливую ногу», то есть приносить удачу.

За праздничным столом в этот день собираются все члены семьи. В обязательном порядке на столе должны присутствовать магические предметы и продукты, которые символизируют свет, обилие, непорочность, счастье и плодородие. Ни один праздничный стол в Узбекистане не обходится без ритуального лакомства сумаляк (солодовая халва) – ее варят из сока пророщенных зерен пшеницы с добавлением сахара и муки. В Узбекистане обязательны также кук-самса (самса с зеленью), кук-манты (манты с зеленью), кук-чучвара (пельмени с зеленью). Это естественно, так как организм человека ослаблен после зимы и ему нужно больше витаминов и питательных веществ. Зеркало и свечи на стол ставят по числу членов семьи. Кстати, свечи должны догорать сами – их нельзя гасить. На стол обязательно подают также домашний хлеб, рыбу, сыр, молоко, яйца, крашенные в зеленый цвет (цвет весны), миндаль, орехи, сосуд с водой, в который кладется зеленый лист. Хозяин гостям, пришедшим на праздник, протягивает блюдо с едва проросшим зерном - его поедание символизирует приобщение к возрождению всего живого. Музыка также несет особое значение, и во многих странах, где отмечается Навруз, есть свои традиционные народные песни для этого фестиваля. Наврузские песни в Узбекистане исполняются традиционными певцами и сказителями, такие как бахши, шоир и достончи. В преддверье весеннего праздника Равшан Назаров выразил теплые пожелания народу Казахстана: «В Узбекистане говорят: «Навруз байрами кутлуг булсин!», в Казахстане – «Наурыз мейрамы құтты болсын!». Сердечно поздравляю вас с Наврузом – этим праздником Весны, Солнца, Радости и Возрождения! Желаю Вам всего самого светлого, доброго и радостного!»

https://www.inform.kz/ru/ravshan-nazarov-navruz-vazhnoe-svyazuyuschee-zveno-mezhdu-istoriey-i-sovremennost-yu-uzbekistana_a3767577?fbclid=IwAR0alTs_8h5BEsK5-t0fjXsJLjnYyw_MROUnhVsoYadESRNngEB0ViXudYU

Азербайджанский национальный музей ковра представил уникальный ковер «Челеби», сотканный из высококачественной шерсти, окрашенной натуральными красителями. Он был подарен шушинскому филиалу музея министерством культуры Азербайджана в 2020 году, сообщает Sputnik Азербайджан.

Ковер представлен на официальной странице музея в соцсетях. Хотя он был соткан в XVIII веке, ковер сохранился до наших дней в хорошем состоянии.

© PHOTO : INSTAGRAM / CARPETMUSEUMBAKU

Уникальный ковер «Челеби», сотканный из высококачественной шерсти

Серединное поле ковра представляет собой композицию с одним большим медальоном и с 16 изрезанными по краям лепестками на темно-бордовом (сумахи) фоне, а также заполняющими элементами, имеющими определенный смысл. Хотя эта медальонная композиция, относящаяся к древним тюркам, имеет разные значения, в основном она олицетворяет солнце.

 

Основной бордюрный пояс, окружающий серединное поле ковра, заполнен орнаментом «зульфи-алем», широко распространенным в азербайджанском ковроткачестве. Остальные элементы в серединном поле ковра и на бордюре вносят в композицию особую гармонию с точки зрения цвета.

Читать далее: https://az.sputniknews.ru/culture/20210331/426578733/Muzej-kovra-pokazal-kover-podarenny-minkultury.html

Подписание 25-летнего соглашения о сотрудничестве между богатой нефтью и влиятельной в регионе, но находящейся под санкциями США Исламской Республикой Иран и глобально могущественной, но находящейся под давлением США Китайской Народной Республикой создает новые стратегические клещи на Ближнем Востоке для Соединенных Штатов и их союзников. Бывший президент США Дональд Трамп должен нести большую часть ответственности за это развитие событий, с которым теперь должен справиться президент Джо Байден.

Соглашение является кульминацией растущих экономических, торговых и военных связей между двумя странами с момента прихода к власти иранского исламского режима после революционного свержения прозападной монархии шаха 42 года назад. Хотя содержание сделки не было полностью раскрыто, она, безусловно, будет включать массовые китайские инвестиции в инфраструктурный, промышленный, экономический и нефтехимический секторы Ирана. Она также укрепит военное, разведывательное и антитеррористическое сотрудничество и существенно свяжет Иран с китайской инициативой "Один пояс - один путь", как инструментом глобального влияния.

Китайско–иранская торговля составила около 31 миллиарда долларов США в 2016 году после заключения знакового многостороннего иранского ядерного соглашения, известного как Совместный всеобъемлющий план действий, или СВПД. Однако она снизилась после того, как Трамп вышел из сделки в мае 2018 года, несмотря на оппозицию со стороны других подписантов (Великобритании, Франции, Германии, России и Китая) и ввел жесткие санкции в отношении Ирана. Тем не менее, объем торговли сейчас должен достичь новых высот. В основе этого экспоненциального подъема отношений лежит взаимная заинтересованность обеих сторон в противодействии США и их союзникам.

Более глубокое и широкое сотрудничество между Китаем и Ираном, особенно если рассматривать его в контексте тесных связей с Россией и враждебных отношений "тройки" с США, несет в себе мощный потенциал для изменения регионального стратегического ландшафта. До сих пор Китай старался не вступать в партнерские отношения с Ираном до такой степени, чтобы это могло поставить под угрозу его прибыльные отношения с богатым нефтью Королевством Саудовская Аравия (региональный главный соперник Ирана) и его арабскими союзниками. В 2019 году Китай импортировал около 17% своей потребности в нефти только из Саудовской Аравии, не говоря уже о 10% из Ирака, меньших количествах из Кувейта, Объединенных Арабских Эмиратов и Омана и только 3% из Ирана, находящегося под санкциями США. Китай также пользуется разумным военным и разведывательным сотрудничеством с Израилем, еще одним главным региональным противником Ирана.

Однако заключение Пекином сделки с Тегераном, которая готовится с 2016 года, неизбежно вызовет глубокую озабоченность арабских государств Персидского залива, Израиля и даже США. Эти страны уже обеспокоены предполагаемой иранской угрозой, учитывая растущее влияние Тегерана в Леванте (Ирак, Сирия и Ливан) и Йемене, а также его поддержку палестинского дела против израильской оккупации.

США также обеспокоены иранскими рычагами влияния в Афганистане, где американские и союзные силы уже два десятилетия безуспешно борются с повстанцами, возглавляемыми талибами, и из которого Вашингтон хочет как можно скорее выпутаться с помощью некоторых мер по спасению лица.

В сочетании с тесными связями Ирана с Россией, китайско–иранская сделка потенциально создает сильную ось, которая может только укрепить региональные позиции Тегерана и его переговорную силу в любых переговорах с администрацией Байдена по СВПД. Байден высказался за возвращение США к СВПД, но при условии, что Иран восстановит некоторые обязательства, которые он снял в ответ на выход Трампа из соглашения. Но Тегеран отверг это условие и потребовал, чтобы США сначала сняли все свои санкции.

Хотя обе стороны до сих пор держались позерски, не будет ничего удивительного, если Тегеран продержится до тех пор, пока Вашингтон не моргнет.

Иранцы традиционно настороженно относились к союзу с любой мировой державой, хотя во время правления шаха их страна дрейфовала в орбиту США—что существенно способствовало консолидации ситуации, вызвавшей революцию и гибель шаха, приведшую к власти антиамериканский исламский режим. Однако постоянные попытки Америки оказать давление и изолировать этот исламский режим, особенно при Трампе, неуклонно заставляли Тегеран смотреть на Восток и достигать точки заключения соглашения с Китаем.

Поскольку Турция также склоняется от США к Китаю и Ирану, несмотря на разногласия Анкары и Тегерана в Сирии, фактические альянсы, возникающие в стратегически и экономически важном регионе мира, представляют собой большую проблему для администрации Байдена, чем можно было ожидать. Если Байден думал, что его главными внешнеполитическими целями будут Россия и Китай, то Ближний Восток может оказаться столь же трудным для управления.

Амин Сайкал,  адъюнкт-профессор социальных наук в Центре мусульманских государств Университета Западной Австралии 

Источник: https://www.aspistrategist.org.au/iran-china-strategic-agreement-could-be-a-game-changer/