Ortadoğu’da çevirdiği bunca karanlık işten sonra, Hamas’ın Dahlan'ı gerçek bir müttefik olarak görmesi, en hafif tabiriyle ahmaklık olacaktır.

Geçtiğimiz ay Mısır’ın başkenti Kahire’de bir araya gelen Filistinli siyasetçiler tarafından, uzun yıllardır ertelenen seçimlerin 22 Mayıs 2021’de yapılmasına karar verildi. Filistin Devlet Başkanı Mahmut Abbas da çıkardığı kararnamelerle Filistin’deki seçimlerin üç aşamalı yapılacağını beyan ederek seçimler için yol haritasını çizmiş oldu. Seçimlerin yapılacak olması elbette dikkatleri olası başkan adayları üzerine çekti. Bu adaylar içinde en çok konuşulacak figür ise hiç şüphesiz Muhammed Dahlan.

​​​​​​​Dahlan’ın doğrudan aday olması henüz mümkün görünmüyor. Zira Filistin seçim yasası yüz kızartıcı veya ulusal güvenliği tehdit edecek davranışlarda bulunan ve işledikleri suçlardan dolayı mahkeme kararı bulunan bireylerin seçime katılmasını yasaklıyor. Bu nedenle Fetih hareketinden ihraç edilen Dahlan’ın mevcut yasalarla seçime girmesi beklenmiyor. Fakat Dahlan halen el-Fetih içinde reformistler olarak bilinen bir fraksiyonun liderliğini yapıyor.

Geçtiğimiz ay Mısır’ın başkenti Kahire’de bir araya gelen Filistinli siyasetçiler tarafından, uzun yıllardır ertelenen seçimlerin 22 Mayıs 2021’de yapılmasına karar verildi. Seçimlerin yapılacak olması elbette dikkatleri olası başkan adayları üzerine çekti. Bu adaylar içinde en çok konuşulacak figür ise hiç şüphesiz Muhammed Dahlan

Suudi Arabistan merkezli MBC kanalına verdiği bir röportajda, Dahlan Fetih hareketiyle ortaklık temelinde bir işbirliği arzuladığını ve siyasette gençlerin önünün açılmasının temel şart olduğunu zikretti. Uzmanlar Dahlan’ın parlamento seçimlerine Fetih’ten ayrı bir listeyle girmesini bekliyor. Bu kapsamda Dahlan’ın, özellikle seçim kararının alınmasından sonra, Gazze şeridine yaptığı insani ve tıbbi yardımlar birer seçim yatırımı olarak görülüyor.

Dahlan’ın yaklaşan Filistin seçimlerinde nasıl bir tavır takınacağı hâlâ netleşmemiş olmakla birlikte, seçim için hazırlandığı ve Abdulhakim Avad başta olmak üzere birçok önemli siyasi figürü Filistin’e göndererek kendi adına siyasi propaganda başlattığı biliniyor. Filistin’deki bu seçimler, aslında Trump döneminde “Yüzyılın Anlaşması” adıyla Filistinlilere dayatılan birçok oldubittinin üstüne geliyor. Yüzyılın Anlaşması başlığı altında birçok şey konuşuldu. Filistin-İsrail çatışmasındaki önemli konu başlıklarından birçok husus Filistin’in aleyhine olacak şekilde neticelendirildi. Kudüs’ün Yahudi başkenti olarak kabul edilmesi, birçok büyükelçiliğin Kudüs’e taşınması, mültecilerin haklarından çift devletli çözüm modelinin iflasına kadar, Filistin birçok yara aldı.

Trump’ın seri halinde yürüttüğü ve dayattığı bu kararlara Filistin içinden güçlü bir tepki gelmediği/gelemediği biliniyor. Ayrıca bu süreçte, böylesine büyük bir projenin yürütülmesi ve takip edilmesi için içeriden bir figüre ihtiyaç duyan Trump yönetimi, geçmişte Bush’un “our boy” (bizim oğlan) şeklinde isimlendirdiği Muhammed Dahlan’ı parlatmaya başladı. Trump yönetiminin Dahlan’ı parlattığı bu dönemde, özellikle Mısır ve Suud medyası önemli bir rol üstlendi. Dahlan’ın on yılı aşkın bir süredir yurt dışında yaşıyor olması, günümüzdeki hadiseleri de uluslararası bir boyuta taşımakta. Bu sebeple Dahlan’ın Filistin seçimlerine hazırlanıyor olması, konunun uluslararası boyutundan bağımsız düşünülemez.

Dahlan’ın yaklaşan Filistin seçimlerinde nasıl bir tavır takınacağı hâlâ netleşmemiş olmakla birlikte, seçim için hazırlandığı ve Abdulhakim Avad başta olmak üzere birçok önemli siyasi figürü Filistin’e göndererek kendi adına siyasi propaganda başlattığı biliniyor

Öncelikle zikredilmesi gereken husus, “Arap Baharı” ile birlikte Arap coğrafyasında siyasi bir akım olarak yükselen Müslüman Kardeşler hareketinin, bölgenin bir asırlık sömürü düzenine alternatif sunan yeni bir siyasi ideoloji olarak sivrilmiş olmasıdır. Bu durumdan en çok rahatsız olan ülkeler ve rejimler ise monarşiyle yönetilenler oldu. Nitekim Müslüman Kardeşlerin en güçlü olduğu Mısır’da 2013 yılında yapılan darbeye finansal ve lojistik destek Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nden (BAE) gelmişti. Bu darbe sonrasında bu iki Körfez ülkesinin ve Mısır’ın darbeci yönetiminin dünya siyasetindeki en önemli önceliği Müslüman Kardeşlerle mücadele oldu. Bu hareketin tüm dünyada terör örgütü olarak tanınması ve varsa ilgili ülkelerdeki faaliyetlerinin yasaklanması, tüm ilişkiler için bir ön şart haline gelmeye başladı. Kendisi de vatanından yıllardır uzak kalmış biri olan ve Müslüman Kardeşler düşmanlığı ile tanınan Muhammed Dahlan işte tam da bu noktada kullanışlı bir araç haline geldi.

Dahlan şaşırtıcı bir şekilde Abu Dabi Veliaht Prensi Muhammed bin Zayid’in baş danışmanı konumuna yükseldi. Birçok analist Filistin’de istihbarî birimlerde çalışmış birinin yeni konumuyla birlikte artık BAE’nin bir tetikçisi haline geldiğini zikrediyor. Özellikle Arap Baharı sonrasında güttüğü Müslüman Kardeşler düşmanlığı ile BAE, yıllarca Gazze’de Hamas üyelerine işkence yapmış olan Dahlan’la adeta bir ortaklık kurmuş oldu. Dahlan’ın istihbarî görevi sebebiyle gerek Mısır gerekse İsrail içindeki bağlantıları ve ortak bir düşmana sahip olmaları, bu iki aktörü bir araya getiriyor. Arapların meşhur atasözü “Kardeşime karşı ben, kuzenlerime karşı kardeşim ve ben, yabancıya karşı ise kuzenlerim ve ben” günümüzde bir daha vücut bulmuş oldu.

BAE’nin özellikle Arap Baharı sonrasında bölgedeki etkinliğinin artmasında Dahlan sürekli başroldeydi. Dahlan’ın istihbarî geçmişinin, birçok noktada bulunan uyuyan hücrelerin devreye sokulmasında BAE’ye ciddi bir yardımı oldu. Dahlan’ın hücrelerinin 2013 yılında Mısır ve Libya’da gerçekleşen karşı darbelerdeki rolü ifşa edildi. Hatta darbe öncesinde Dahlan ve Sisi’nin etkileşim içinde oldukları ve darbe sonrası dönemde yaptıkları gizli görüşmelerde Müslüman Kardeşlere karşı nasıl mücadele edileceğine dair kararlar aldıkları ve uyguladıkları artık bir sır değil.

Dahlan’ın doğrudan müdahil olduğu bir diğer darbe girişimi ise Libya’ya, devrik lideri Kaddafi’nin kuzeni Ahmed Kaddaf ed-Dem’i destekleyerek şekil vermeye çalışması şeklinde tezahür etmişti. Bilindiği gibi Ed-Dem, Kaddafi’den sonra Mısır’a kaçtı ve burada bir süre sonra yakalandı. Dahlan önce burada devreye girerek Mısır makamları tarafından iadesi istenen Ed-Dem’in iadesini engelledi. Daha sonra da Ed-Dem üzerinden Libya’da bir karşı devrim tezgahladı fakat başarısız oldu.

Dahlan’ın Filistin’den çıkmasına sebep olan ve Filistin’e girişine engel olan ise Mahmut Abbas ve doğal olarak içinde yetiştiği Fetih hareketidir. Bu yüzden el-Fetih’le mücadele edebilmek için, Fetih’in en büyük rakibine yakınlaşması, yapmaya çalıştığı işin doğasında var

Dahlan’ın asıl rolü Trump döneminde ve Trump’ın Yüzyılın Anlaşması olarak ilan ettiği ne idüğü belirsiz barış projesinde ortaya çıktı. Yüzyılın Anlaşması İsrail sorununu, tamamen Siyonist Yahudilerin lehine çözme girişimi olarak ortaya çıktı. Bu minvalde mevcut yerel aktörlerle çalışılamayacağı aşikâr olduğundan, güçlü bir figürün bulunması gerekiyordu. Bu isim de Muhammed Dahlan’dan başkası değildi. Trump yönetiminin Ortadoğu siyasetini damadı ve başdanışmanı sıfatıyla Jared Kushner yürüttü. Kushner BAE’yi ve Suudi Arabistan’ı defalarca ziyaret ederek bölgeyi dizayn etmeye kalkıştı. Kushner’in bu çabalarında da başrolü yine “Ortadoğu’nun kiralık katili” unvanına sahip olan Dahlan oynadı.

Son günlerde Dahlan ismi, Filistin özelinde gündemi tekrar işgal etmeye başladı. Dahlan Filistin’de yapılacak seçimlerde en öne çıkan figür olarak çok konuşulacak ve konuşulmaya devam edecektir. Ne gariptir ki Dahlan seçimler bağlamında hem Hamas hem de Fetih’le görüşmelerini sürdürüyor ya da sürdürmeye çalışıyor. Dahlan’ın Hamas ile görüşmeleri araçsal olmaktan öte bir mana taşımıyor ve uzun soluklu da değil. Dahlan’ın Filistin’den çıkmasına sebep olan ve Filistin’e girişine engel olan ise Mahmut Abbas ve doğal olarak içinde yetiştiği Fetih hareketidir. Bu yüzden el-Fetih’le mücadele edebilmek için, Fetih’in en büyük rakibine yakınlaşması, yapmaya çalıştığı işin doğasında var. Fakat Ortadoğu’da çevirdiği bunca karanlık işten sonra, Hamas’ın onu gerçek bir müttefik olarak görmesi, en hafif tabiriyle ahmaklık olacaktır.

Dahlan aynı şekilde, özellikle basın üzerinden, Fetih hareketine ve kurmaylarına da mesajlar gönderiyor. Verdiği siyasi mesajlardaki vurgular mühim: Birincisi, Dahlan yaptığı yardımlarla Filistin halkına “Filistin’in uzun yıllardır mahrum olduğu uluslararası desteği ancak benim üzerimden geri kazanabilirsiniz” mesajını veriyor. Özellikle Trump döneminde birçok uluslararası yardımın Filistin’e ulaşmasını sağlayan kişi Dahlan oldu ve Dahlan bunun reklamını yapmaktan hiçbir zaman geri durmadı. Son günlerde ise BAE desteğiyle gönderdiği aşılar ve sağlık ekipmanları üzerinden aynı mesajı veriyor.

Yine Filistin toplumunda ciddi bir sosyolojik dönüşüm var. Gençlerin yarıya yakını işsiz ve bu oran Gazze’de yüzde 60’lara yaklaşıyor. Gençlerin çoğunluğu Büyük Felaketi (Nekbe) yaşamadığı gibi, intifada hareketlerinden de bihaber. Bununla beraber, gelecek konusunda ciddi anlamda ümitsizler; ayrıca mevcut siyasi fraksiyonların bu konuda başarısız olduklarına inandıkları gibi, onlardan hiçbir beklentileri de kalmamış durumda. Dahlan tam da bunu bildiği için, konuşmalarında sürekli bu kitleyi hedef alıyor. Bu meyanda, geçtiğimiz günlerde bir Suudi televizyonuna verdiği mülakatta, gençliğe yaptığı atıflar dikkat çekti.

Dahlan üzerinden bölge yeniden şekillendirilmeye çalışılıyor. Dört yıllık Trump yönetimi döneminde Dahlan’ın bölgesel taşeron olduğu aşikârdı. Bu süre zarfında ABD için nasıl bir anlam taşıdığı ve nasıl konumlandırılacağı henüz netleşmemiş olmakla birlikte, Yüzyılın Anlaşması kapsamında yapılan hamlelerden dolayı geri adımların attırılması gereken dönemde, kendisine biçilen yeni rol Filistin siyasetini karıştırmak olabilir. Hamas ve el-Fetih davalarına, Dahlan’la ittifak yaparak değil, kendi içlerinde iletişim kurarak sahip çıkmalılar. Arap atasözüne atfen, bu hususta da kardeş ve düşman doğru belirlenmeli.

[“Mısır’da Toplum ve Siyaset” kitabının yazarı Dr. Gökhan Bozbaş, Necmettin Erbakan Üniversitesi’nde öğretim üyesidir]

Filistin siyasetinde Dahlan tehlikesi (aa.com.tr)

Kainatın qara fonunda mavi rəngli Yer kürəsi “xoşbəxt” bəşəriyyətin Ümumi Vətəni kimi görünür. Çünki bizi zəlil edən siyasi, dini, etnik, irqi sərhədlər Kosmosdan görünmür. Sərhədlərin ayırdığı insanlar, toplum halında “Bəşəriyyət” adlanan məfhum yaradıb.

Bəşəriyyətin tarixi - keşmiş, indiki və gələcəyi birləşdirən zaman-məkan kontiniumundan ibarətdir. Hər dövrün öz “sifəti” var: orta əsrlər dövrü deyəndə yadımıza toxa və xış əkinçiliyi, feodal dağınıqlığı, xalqların böyük köçü, ardı-arası kəsilməyən istilalar, mütləq monarxiyalar, cəhalətin insanların düşüncəsi üzərində hökmranlığı, azad fikirli insanların və alimlərin tonqallarda yandırılması (C.Bruno) və dərisinin soyulması (İ.Nəsimi) və s. düşür.

Dövrümüzün də öz “sifəti” var: “dünyanın siyası xəritəsi”, müxtəlif ideologiyaların (kommunizm, faşizm və s) ortaya çıxması və çökməsi, demokratiya və liberalizm, internet, süni intelekt və nonatexnologiyalar, pandemiyalar, ekoloji problemlər, hədsiz zənginlik və yoxsullaşmanın qütbləşməsi, kütləvi qırğın silahları, iki əks təmayülün - dini radikalçılıq və dinsizliyin planeti bürüməsi, yeni sosial və mədəni transformasiyalar, BMT və s.

Görən zamanın gələcəklə bağlı hissəsində Bəşəriyyəti nələr gözləyir?

Bədbin proqnozlardan başlayaq. Bu baxışlara görə Yerdə təbii resursların tükənməsi və ekoloji problemlərin kəskinləşməsi vaxt məsələsidir. Bu, aclığa, sonu görünməyən dövlət çevirilşlərinə və inqilablara səbəb olacaq, xəstəliklər coxalacaq, dövlətlər arasında münasibətlər gərginləşəcək. Bu daha dərin ekoloji, iqtisadi, siyasi və sosial böhranın başlanğıcı olacaq, əhalinin artımı azalma ilə əvəzlənəcək, idarəetmə və təsisatlar tənəzzül edəcək, dünya miqyasında fəlakətlər (hannibalizm, resurslar uğrunda müharibələr və s.) baş verəcək, ailə institutu dağılacaq, mənəviyyat çökəcək və sonda insan Sivilizasiyası məhv olacaq.

Ənənəvi dinlər də bu “elmi proqnozları” dəstəkləyir: onların nəzərincə Qiyamətin əlamətləri artıq görünməkdədir. Doğrudanmı Sivilizasiya məhvə məhkumdur?

Bu müşkülü “Böhran və təkan” konsepsiyasından izah etməyə çalışacağım.

Əvvəla, Bəşəriyyət tarixboyu dəfələrlə böhranlı vəziyyətlərlə üzləşib və hər dəfə də yeni çıxış yolları tapıb. Məsələn, Mezolitdə (“Mezolit böhranı”) ov heyvanlarının və faydalı bitkilərin azalması aclıq təhlükəsi yaradıb və insanları ovçuluq və yığıcılıqdan əkinçilik, heyvandarlıq və sənətkarlığa keçib (“Neolit inqilabı”). Nəticədə təkcə resurslar deyil, insan cəmiyyətinin bütün strukturları – ailə, idarə etmə, məişət, mədəniyyət və s. dəyişib və mükəmməlləşib. “Böhran və təkan” fenomenini biz orta əsrlərin sonlarında da görürük: feodalizmə məxsus resursların tükənməsi ənənəvi təsərrüfatıçılıqda və idarəetmədə böhran yaratdı. Böhran inqilablara, monarxiya rejimlərinin çökməsinə, sənətkar və manufakturadan fabrik-zavod istehsalına, yeni resurslardan istifadəyə və yeni idarə etməyə (parlamentarizm) keçidə təkan verdi və nəticədə yeni cəmiyyət – bazar iqtisadiyyatı ortaya çıxdı.

İkincisi, Yerin dərin qatlarında mineral resursların miqdarı istismar edilənlərdən dəfələrlə çoxdur. Uyğun texnologiyaların olmaması onlardan istifadəni çətinləşdirir. Əhalinin artımı və aclıq məsələsinə gəldikdə isə bu gün məhsuldarlığı yüz dəfələrlə artıran ən müasir texnologiyaları (“şaquli əkinçilik sisitemləri”ni, “asma fermalar”, idarə olunan fotosintez və s.) tətbiq etmədən belə, Holland modelində dünyanın hər yerində dənli bitkilərin məhsuldarlığını 70-80 sen-ə çatdıqmaqla 50-60 milyad insanı ərzaqla təmin edə bilərik. Beləliklə, resursların tükənməsi təhlükəsindən və ekoloji böhrandan elmi-texniki və sosial tərəqqini sürətləndirmək hesabına çıxmaq mümkündür. Elm və texnologiyaların inkişafı bizə bu gün məlum olmayan daha əlverişli və tükənməz resurslardan (o cümlədən kosmik resurslardan) istifadənin yollarını göstərə bilər.

İndi də müasir qlobal böhranın yaranma səbəblərini araşdırmağa çalışaq.

Birincisi, Dünyanın təbii resurslarını Bəşəriyyətin ümumi sərvəti elan edən və ondan istifadəyə nəzarət edən Beynəlxalq Qanun və Beynəlxalq qurum yoxdur. Bu səbəbdən təbii resurslar ayrı-ayrı transmilli şirkətlərin və dövlətlərin əlində cəmləşib və bəşəriyyətin böyük hissəsi onlardan bəhrələnmək imkanından məhrumdur. Qlobal miqyasda millətlər arasında iki əks qütbün – ifrat zənginlik və ifrat yoxulluğun yaranmasının əsas səbəbi budur: dünya ölkələri təbii, maliyyə, elmi və texnoloji resurslarla müxtəlif dərəcədə təmin olduğuna görə dünya əhalisinin yaşam şərtləri, təhsil və səhiyyə xidmətləri ilə təmin olunmasında kəskin fərqlər yaranıb;

İkincisi, dövlətlər əllərindəki resursları qorumaq və ya yenilərini əldə etməkdən ötrü ordularını gücləndirməyə və hərbi xərcləri artırmağa məcburdurlar. Nəticədə həcmi trilyonlarla ölçülən maddi, maliiyə, intelektiual resurslar inkişafa, tərəqqiyə deyil, dağıdıcı məqsədlərə yönəldilir;

Üçüncüsü, təbii resurların istismarı maksimal mənfəət əldə etmək prinsipi əsasında həyata keçirildiyindən bu onların səmərəsiz istifadəsinə və tükənməsinə, biomüxtəlifliyin azalmasına, ekosistemlərin və torpaqların deqradasiyasına və ətraf mühitin çirklənməsinə gətirib çıxarır;

İnsan Sivilizasiyasındakı böhranın səbəblərini bildikdən sonra, ondan çıxmaq və “təkan” əldə etməyin yolları haqqında bir qədər düşünək. Böhranın səbibini bir cümlə ilə də ifadə etmək olardı: Bəşəriyyətin parçalanması. Bu o deməkdir ki, çıxış yolu Bəşəri birliyin əldə edilməsindədir.

Bəhaullah 150 il əvvəl Avropanın dövlət başçıla­rına ünvanladığı məktubunda bildirirdi ki, bəşəriyyət yeni tarixi dövrə qədəm qoyub. Əvvəllər məlum olmayan problemlər (böhranlar) yeni dövrdə elə həddə çatacaq ki, ən qüdrətli dövlətlər belə onları təklikdə həll etmək iqtidarında olmayacaq. O, qarşıdan gələn qlobal böhrandan xilas olmağın yolunu da göstərirdi; Bəşəriyyətin Birliyi. O, yazırdı:

Ey Yer kürəsinin ədavət aparan xalqları və insanları! Öz nəzərlərinizi birliyə tərəf çevirin və qoy onun işığı sizi nurlan­dır­sın. Bir yerə yığılın, aranızda çəkişmələrə səbəb olan nə varsa, Allah xatirinə onu məhv etməyə çalışın. Ey insanlar, oyanın! İnam qüdrəti ilə silahlanaraq sizin aranızda didişmələr salan təsəvvürlərinizin mənasız bütlərini sındırın. Sizin Mərhəmətli Rəbbiniz istəyir ki, dünyada olan bütün insanlar vahid ruh və vahid bədən kimi olsunlar.

Çoxlarına Bəşəriyyətin Birliyi ideyası bir qədər utopik və prespektivsiz, vətənpərvərliyə zidd kimi görünə bilər: bir-birinə düşmən kəsilmiş və bir-birinin torpağına və sərvətlərinə göz tikmiş dövlətlər və millətlər, bir-birindən kənar gəzən dinlər və irqlər necə birləşə bilər? Şövqi Əfəndinin 1936-cı ildə Amerika bəhailərinə yazdığı məktubdan götürülmüş aşağıdakı parça bəzilərinə hətta bir qədər kəskin də görünə bilər.

Bütün bəşəriyyətin birləşməsi – insan cəmiyyətinin indi yaxınlaşdığı inkişaf mərhələsinin ən yüksək kriteriyasıdır. Dünya birliyi bir hədəfdir ki, üzülmüş bəşəriyyət ona çatmağa çalışır. Millətlərin yaranması başa çatmışdır. Dövlət suverenliyinə xas olan anarxiya özünün zirvəsinə yaxınlaşır. Yetkinliyə doğru böyüyən dünya, bu suverenlik bütündən yaxa qurtarmalı, bəşərin birliyini və bütövlüyünü etiraf etməli və həyatının bu əsas prinsipini ən yaxşı şəkildə təcəssüm etdirən mexanizmi birdəfəlik qurmalıdır .

300, 200, hətta 100 il əvvəl sərhədlərin olması (siyasi, iqtisadi, dini, mədəni və s.) normal və bəlkə də zəruri hal idi. Bu gün onlar nəinki arxaik görünür, hətta sivilizasiyanın gələcəyə doğru hərəkətinə əngəl törədən buxovlara çevrilib.

İnsan sivilizasiyası parçalanma səbəbindən bəşər tarixində misli-bərabəri olmayan dərin siyasi, iqtisadi, sosial və mənəvi böhran mərhələsinə qədəm qoyub. Milli iqtisadiyyat üzərindən quruluşu bazar iqtisadiyyatı və ona məxsus istehsal münasibətləri qlobal miqyasda məhsuldar qüvvələrin, elm və texnologiyaların inkişafını ləngitməyə başlayıb. Milli liberalizm və demokratik institutlar çat verməkdə, pandemiyalar və ekoloji problemlər, nizamsız miqrasiya və terrorizim, lokal, regional və hətta qlobal miqyasda konfiliklər və digər problemlər şiddətlənməkdədir. Milli sərhədlər daxilində qapanmaqla bu problemləri həll etmək mümkün deyil. Hegemon dövlətlərin əlində alətə çevrilmiş BMT bu problemlərin ağırlığına tab gətirmir və onları həll etmək iqtidarında deyil. Daha səmərəli və işlək Beynəlxalq institutların yaradılması tələb olunur.

Bəşəriyyətin Birliyi insan cəmiyyətinin təkamülündə yeni sosial mərhələdir. İnsan cəmiyyəti yaranan gündən yönümü ona doğrudur. Qədimlərdə insanlar ailə qrupları halında yaşayıb, sonradan qəbilə-tayfa birlikləri, şəhər - dövlətlər və xalqlar, XIX əsrdə millətlər və suveren dövlətlər yaranmağa başlayıb və XX əsrdə bu proses bitib. Növbəti mərhələ Bəşəri Birlikdir.

Bəşəriyyətin birliyi öncə palanetdə yaşayan insanların mənəvi birliyidir. Hər yerdə insanlar “Dünya bir vətən və bütün insanların onun vətəndaşı”ideyasını qəbul edib, siyasi, iqtisadi, dini, irqi, milli xurafatlardan və təəssübkeşliklərdən imtina etməsə, hərbi büdcələr və ordular ləğv edilməsi o necə ortaya çıxa bilər? Millətlər, dinlər, irqlər özlərində iradə tapıb onlardan imtina etməlidirlər.

Əbdül-Bəha yazır:

İnsan aləminin ən böyük ehtiyacı birlik və əməkdaşlıqdır. Bəşər ailəsinin bütün üzvləri, istər millətlər olsun və ya hökumətlər.. onlar getdikcə daha çox bir-biri ilə qarşılıqlı surətdə bağlanırlar. Ona görə ki, heç kim müstəqil və sərbəst qala bilməz və xüsusilə də ona görə ki, siyasi münasibətlər bütün xalqları və millətləri birləşdirməyə başlamışdır, ticarət, sənaye, kənd təsərrüfatı və mədəniyyət əlaqələri isə gündən-günə möhkəmlənməyə başlamışdır. Demə­li, bütün Bəşəriyyətin Birliyinin həyata keçirilməsi indi mümkün olmuşdur.

Şövqi Əfəndinin 1931-ci ildə yazdığı “Millətlərə çağırış kitabında deylir:

Əgər keçmişdə könüllərdə bəslənilən ideallar, zaman-zaman müqəddəs sayılan təsisatlar, bəzi sosial fərziyyələr və dini qanunlar bu gün Bəşəriyyətin böyük hissəsinin rifahının yaxşılaşmasına təsir göstərmirsə, əgər onlar daim inkişafda olan Bəşəriyyətin mənafeyinə xidmət etmirsə, onları süpürüb dövrünü başa vurmuş və unudulmuş təlimlər zibilxanasına atmaq lazımdır. Nə üçün ümumi dəyişkənlik və dağılma qanununa tabe olan dünyada onlar ümumi qanundan kənar­da qalmalıdır? Axı, hüquqi standartlar, iqtisadi və siyası nəzər­iyyələr yalnız Bəşəriyyətin bütövlükdə maraqlarını gözlə­məkdən ötrü təsis edilmişdir, ona görə də ayrı-ayrı qa­nun və ya doktrinaların qorunması naminə Bəşəriyyət əzab çəkməməlidir.

Dünyada hər şey böyümə və dəyişmə qanu­nu­na tabedir. Milli təsisatlar və struk­turlar bir zamanlar zəruri idi. Lakin bu gün həmin təsisatları və strukturları saxlamaq naminə bəşəriyyətin maraqlarını qurban vermək haqqımız yoxdur. Dünya birliyi insan cəmiyyətinin bütün səviy­yə­lə­rin­də üzvi dəyişikliklər tələb edir. Dövlətlər arasında münasibətləri tənzimləyən, mü­haribələrin qarşısını alan və planetin təbii resurslarını bütün insanların marağına uyğun şəkildə sərf edən, sərəncamında qanunverici, icraedici və məhkəmə təsisatları olan Dünya Federativ Sisteminin yaradılması tələb olunur.

Dünya Federativ Sisteminin yaradılması bütün sosial sis­temin yenidən qurulması deməkdir. O, iqtisadi və siyasi inteqrasiyanın daha yüksək səviyyəsinin əldə edilməsini tələb edir. Dəyişikliklər təkcə milli dövlət strukturlarına, iqtisadi və texnoloji sistemlərə deyil, ictimai münasibətlərin xarakterinə də toxunmalıdır. Bu dəyişikliklər radikal xarakter daşıdığından, onu sosial inqilab da adlandıra bilərik. Bu dəyişikliklərin yaratdığı inkişaf perspektivləri olduqca böyük olacaq.

Dünya Federativ Sistemi təbii resurlardan səmərəli istifadəni və maddi nemətlərin ədalətlə paylanmasını tənzimləməli, biosferin qorumasını və bərpasını nəzarətdə saxlamalıdır. Yeni sistem resursların mənasız is­rafçılığına son qoyacaq; o, həmçinin zənginliklə yoxsulluq arasındakı uçurumu, xalq­ların kasıb və varlı xalqlara bölünməsini ləğv edə bilə­cək­dir. Hər bir xalq ümumdünya birl­i­yin­də öz layiqli yerini tutacaq. Ən əsası isə planetimizdə müharibələri kökü kəsiləcək, ordular ləğv olacaq və Böyük Sülh bərqərar olacaq.

Lakin Bəşəriyyətin birliyə doğru dönməz inkişafının aşkar əlamətlərinə baxmayaraq, bu proses bir qrup insanların istəyi əleyhinə baş verməkdədir. Dünyanın siyasi, dini, iqtisadi lider­ləri xalqların həqiqi birliyinə deyil, Bəşəriyyətin parçalanması səbəbindən yaranmış qlobal böhranın yumşaldıl­masına çalışırlar. Dün­ya və vətən haqqında anlayışları genişlən­dirmək və Bəşə­riy­yətin birliyini tanımaq haqqında çağırışlar həm icti­maiyyətin bir hissəsi, həm də “uzaqgörən siyasətçilər” tərə­fin­dən laqeydliklə qarşılanır. Filiosof Karl Popper - “Dünya liderlərinin xəyanətinə baxmayaraq, özünün hələ körpəlik dövrünü yaşayan Sivilizasiyamız böyüməkdə davam edir”- sözlərini deyərkən, görünür, həmin liderləri nəzərdə tuturmuş.

İnsan qruplarının müxtəlifliyi, mədəniyyətlər və dinlər arasındakı fərqlər bir çoxları üçün keçilməz səddə bənzəyir. Bəşəriy­yətin Birliyində məqsəd insanların qəlbindəki sağlam düşüncəli vətənpərvərlik alovlarını söndürmək deyil. Dünyanın bütün insanlarına məhəbbət insanın öz vətəninə olan məhəbbəti istisna etmir. Lakin qatı millətçilik, irqçilik, dinçilik və onunlarla bağlı olan önyarğılar insanlığa məhəbbətə yol verməlidir. Bəhaullah buyurur: “Fəxr etməsin o kəs ki, öz ölkəsini sevir, qoy fəxr etsin ki, insan nəslini sevir.”

Bu prinsiplə həmçinin dünya xalqlarının dil, ənə­nə­, estetik xüsusiyyətlər və adətləri ləğv edilmir. Ək­sinə, onun əsas məqsədlərdən biri maddi dəyər­lərə söykənən indiki insan cəmiyyətinin törətdiyi hədsiz mərkəzləşmənin, yeknəsəkliyin nəticələrini aradan qaldırmaq­dır.

Bəşəri Birliyin Yerdə qurulması insanlığın tarixində yeni mərhələ olacaq. Bu cəmiyyətdə bütün bəlaların, xəstəlik və səfalətin, zülm və haqsızlığın sonu çatacaq. Hər yerdə firavanlıq və azadlıq bərqərar olacaq. İnsanların birgə səyi və əməyi ilə qurulucaq bu cəmiyyətin elmi-texnoloji, intelektual-mədəni və mənəvi səviy­yəsi indikindən qat-qat yüksək olacaq. Əbdül-Bəha buyurur:

Dartış­ma­lar, mübahisə və qətllər sülh, doğruluq və barışla əvəz oluna­caq; sevgi və dostluq yaranacaq. Əməkdaşlıq və birlik bərqərar olacaq və sonda müharibənin tamamilə qarşısı alınacaq... İxtilaf və mübahisələr millətlərin və ölkələrin ümumi tribunalı qarşısında mütləq ədalətlə son həllini tapacaq və baş qaldıran çətinliklər həll olunacaq. Dünyanın beş qitəsi bir qitə kimi olacaq, çoxsaylı millətlər bir millətə çevriləcək, yer üzü bir ölkə olacaq və bəşəriyyət tək icmaya çevriləcək. Ölkələr arasında münasibətlər – xalqların və icmaların qarışması, birləşməsi və dostluğu – elə bir səviyyəyə çatacaq ki, insan nəsli bir ailə və qohum kimi olacaq. Səmavi məhəbbətin işığı nur saçacaq, düşmənçilik və nifrətin zülməti yer üzündən qovulacaq. Ümumdünya sülhü öz çadırını yer kürəsinin düz ortasında quracaq... Güclü və zəif, varlı və yoxsul, qarşı-qarşıya duran təriqət və ədavət aparan millətlər – hansı ki, qurd və quzuya, bəbir və çəpişə, aslana və buzova bən­zəyirlər – bir-birinə qarşı tam məhəbbətlə, dostluqla, ədalət və bərabərliklə rəftar edəcəklər, dünya elmlərlə, varlıqların sirlərinin gerçəkliyi haqda biliklə və Allahın biliyilə dolacaq.

İndi gələn düşünək biz hansı dünyada yaşamaq istəyirik: konflik və bəlalar içində boğulan parşalanmış dünyada, yoxsa firavanlıq, azadlıq və əmin-amanlığın hökm sürdüyü sərhədsiz və hərbisiz Bir Ümumi Vətəndə.

Azər Cəfərov

Bakı Dövlət Universitetinin dosenti, Bəhai dini icmasının

ictimai Əlaqələr ofisinin koordinatoru

Окунемся немного в сердце этого древнего , родного нашим душам и земле праздника…

Новруз Байрамы для каждого из нас на самом деле не просто праздник встречи весны, пробуждения природы и традиция.Новруз это частица нашей общей истории, частица, оставленная нам нашими предками — детьми Великой Тюркской Империи, чей голос и дух бежит по венам сквозь время, не умолкая. Традиция, насыщенная яркими красками, поверьями, несущая в себе глубочайший смысл. Смысл почитания четырех величайших сил матери Природы — Стихий, которые смело можно назвать священными, без которых невозможна жизнь ни флоры и фауны, ни человека : Земля — что кормит и растит нас. Воздух — без которого нет дыхания жизни. Вода — без которой природа и сам человек это безжизненная пустыня. Огонь — Солнце над нами, согревающее всю землю, «солнце» в доме каждого человека, дающее тепло и пищу.

Предки каждого из нас с древнейших времен будучи настоящими детьми Природы проносили эту мудрость и глубокое почтение Всевышнему Тенгри и подаренным им наиважнейшим элементам — четырем стихиям, на которых держится мир человека из века в век.

С Новрузом связаны интересные и красивые народные поверья. С течением времени они немного разнятся с другими народностями нашей общей большой семьи — нашего этноса, но корень ,как и наша огромная семья общий. Приведем в пример некоторые из них. К примеру в нашей стране есть традиция загадав желание ,прыгать через огонь. Но смысл этого намного глубже. Тем, что одна из стихий — Огонь, имеет колоссальную силу очищения. Очищения энергетического поля земли и самого человека. С течением жизни каждый человек накапливает в себе не мало негативной энергии в своем энергополе. Стихия огня же обладая очистительной мощью освобождает человека от части негативных вибраций. Понимание этого возможно стало толчком перенятия использования огня при обрядах и последующими мировоззрениями.

В Борчалы ( Квемо Картли, Грузия) сохранилось множество интересных традиций и поверий, связанных с Новрузом. В день празднования Новруза каждый человек должен простить людей, на которых обижен, должны быть прекращены все ссоры. В определенные дни до наступления праздника, человек загадывая желание выходит из дома, вслушиваясь в окружающий мир природы или подслушивая под дверью (qapı pustu) близ живущих и по первому , что услышит узнает сбудется ли его желание или нет.Девушки, собираясь в определенном месте выпекают сильно соленую лепешку (küllü kömbə). Заготовкой теста занимается девочка, которая еще не была замужем для девушки из группы собравшихся, которая уже на выданье.

Девушка, для которой изготовлена лепешка, съев ее отправляется спать. По поверьям во сне тот, кто подаст девушке воды утолить жажду после соленой лепешки и станет ее суженым. Не менее интересный обряд ,который носит название «молчаливая вода» ( dinməz su) . Смысл его заключается в том, что два человека в ночь, сохраняя молчание направляются к роднику или речке и набрав воды так же ,не произнося ни слова возвращаются домой. Наливают немного принесенной воды в не большую чашу и опускают в нее две иголки, с насаженной на них ватой. Если иголки соединяются в воде, значит загаданный молодой человек или девушка станут суженым/суженой человека, совершающего обряд. Если не соединяются, то это знак того, что загаданные возлюбленный или возлюбленная не по судьбе.

Но наибольшее внимание привлекает деревня Ганлы Муганлы (Ganlı Muqanlı), которая находится в 15 км от Тбилиси , в районе Гараязы (Garayazı) Грузинской Республики, где компактно проживает азербайджанское население. Жители данной деревни, помимо перечисленных и иных традиций сохранили и традиции костюмерные, своего рода карнавал. Ими устраиваются захватывающие взор гуляния, где люди переодеваются в различные наряды , в которых имеются главные общие элементы — маска льва, костюм и шапка из овечьей шкуры, с прикрепленными к ним колокольчиками. Особенно, важно и волнительно это тем, что данный образ во время празднования имеет тысячелетнюю историю, первоначальный образ, уходящий в глубокую древность.

И наблюдая это, попадаешь словно в машину времени, имея возможность «увидеть и прикоснуться» к предкам и их культуре. Возникает неимоверное желание выразить огромное почтение жителям Ганлы Муганлы за трепетное отношение к памяти предков, за то, что сохранили всё в неизменном виде и пронесли сквозь века. Жители, которые могут быть примером для подражания в возрождении всеми остальными древнейших традиций таких далёких, но таких родных нам людей нашего общего прошлого. В дань уважения своей истории, в дань уважения предкам, что было одним из важнейших столпов бравой империи. Каждый из нас должен чтить и уважать, передавать из поколения в поколение культуру и традиции общего древа жизни, давшего и побеги в виде нас. Народ, трепетно хранящий прошлое, такое древнее и богатое — всегда имеет будущее………………..

Исследования : Сабит Джоджулу

Автор текста : Ина Бабаева………………..

Выражаем огромную благодарность и искреннюю признательность от нашей команды за предоставленные информацию и фотоматериал празденства из Ганлы Муганлы уважаемому Эльбрусу Мамедову!

источник: Ethnoglobus.az

Bir daha Novruz küləyi mənqətədə əsməyə başlamışdır. Bahar və həyat ətri Novruz sahibi olan ölkələrin hər yerini bürümüşdür. Təbiət aləmi yenidən dirçəlir və qışdan sonra onlara şadlıq və həyat qayıdır. Bu həyatın yenilənməsi bu yerlərə yeni həyat ümidi bağışlayır. İnsanlar Novruzu və baharı görməklə axirəti xatırlayırlar, necə ki, öldükdən sonra yenidən dirilirlər. Bu Novruzun bərəkətlərindəndir ki, mənəviyyat və aqibəti düşünməni özü ilə gətirir. Novruz İran və İran sivilizasiyası ölkələrinin müştərək mədəniyyətinin (Əfqanıstan, Pakistan və Hindistanın bir hissəsi, Sinkyank Kyank, Mərkəzi Asiya, Qafqaz və hətta bəzi ərəb ölkələri) əsas hissələrindəndir ki, min illər boyu onu əziz tutmuş və o, bu millətlərin vəhdət nöqtəsi olmuşdur.

Bu qədim bayramda mənəvi adətlər, o cümlədən müxtəlif mərasimlər keçirilir. Novruzda fars, kürd, türk, bəluç, özbək, talış, rus və bəzi ərəb ölkələri birləşir və bu millətlərin sayı bu gün 300 milyon nəfərə çatır.

Novruz bu bayramın qeyd olunduğu ölkələrin sivilizasiya, tarix və mədəniyyətlərinin digər dünya xalqlarına çatdırılması üçün mühüm amildir. İran tarixində olan dostluq, məhəbbət, şadlıq, qardaşlıq mədəniyyəti Novruz vasitəsilə digər xalqlara ötürülür. Novruzun uzun illərdən bəri olan mesajı sülh, məhəbbət, eşq, yaxınlarına baş çəkmək, dostluq, paklıq, təmizlik olmuşdur. Elə buna görə də İslam dini bu adəti təsdiq edib onun doğru olduğunu bildirmişdir. Novruzun daimi qalmasının səbəblərindən biri də budur.

Novruz insanları rəhmətə və insanlığa dəvət edir. O, adətlərin möhkəmlənməsi, insanlar arasında əlaqə qurmasına kömək edir. Çünki onun kökü insan hissiyatındadır və qohumlar arasında olan birlik ruhunu oyadır. Bir çox insanlar müxtəlif ixtilaflardan sonra Novruzda barışırlar. Bundan öncə söhbət etməyə belə hazır deyildilər. Bu qədimlərdən qalan və insanlar arasında qardaşlıq yaradan bir adətdir. Bu bayram birlikdə olmaq fürsəti, ibrət almaq, dəyərləri qorumaq, mədəni və təbii miras, təbiətə və özünə diqqətdir. Novruzun əsas mesajı birləşdirməkdir.

Baxmayaraq ki, tarix boyunca millətlərin siyasi coğrafiyasının dəyişməsilə bölünmələr baş vermişdir, lakin Novruz kimi adət-ənənə və mədəniyyətləri onların pak fitrətlərndən götürülmüşdür və bu hələ də öz yerindədir. Bu millətlər arasındakı bağlılığı göstərir.

Keçən illər ərzində Novruz adətləri digər millətlərə getmiş və insanın pak fitrətindən götürüldüyünə görə onların qəlbində özünə yer tutmuşdur. Onlar bu adətlər ilə tanış olmuş və onlardan bəhrələnmişlər. Beləliklə, Novruz süfrəsi özəl bir süfrədir və onun İranın qədim süfrəsi ilə ortaq cəhətləri vardır. Novruz bəzi Avropa ölkələrində, hətta Birləşmiş Millətlər Təşkilatında da bayram kimi qeyd olunur.

Bayramı qeyd edən xalqlar arasında Novruz mədəniyyəti tanınmışdır və onlar bununla fəxr edirlər. Görəsən bu adətlər həmin xalqlar arasında necə birliyə səbəb ola bilər? Ümumi və mədəni diplomatiya çərçivəsində deyilən bu suala cavab vermək üçün bir neçə məqamı qeyd edirəm:

1. Novruzu indiki və gələcək nəsillərə tanıtmaq Novruz mədəniyyəti olan ölkələrin xalqları və dövlətləri üçün qaçılmaz bir zərurətdir. Bunu gənclərə və yeniyetmələrə öyrətmək yolu ilə mümkündür. Nəzərə almaq lazımdır ki, heç bir mədəniyyət yerində durmur və onları qeydə almaq lazımdır. Novruzun YUNESKO siyahısına salınması müxtəlif nəsillər arasında bağlılıq yaratmaq və həmçinin, adətləri qorumaqdır.

Novruzun mesajlarını ötürmək nəsillər arasında olan dialoqdur. Novruzun sülh və təbiəti qorumaq mesajı min illər boyu davam etmiş və bugünkü cəmiyyətin ona daha çox ehtiyacı vardır. Bu ölkələrin elm və siyasi mərkəzləri bu mövzularla bağlı işlələr görə bilərlər. Buna görə xüsusi layihəyə ehtiyac yoxdur, sadəcə il boyu bu mövzu müxtəlif mərkəzlərdə müzakirə edilər bilər.

Mühit və mədəniyyətlərə əsasən adət-ənənələrin çoxluğu və Novruzun mənəvi mesajları İran sivilizasiyası və Novruz qeyd olunan ölkələrin mədəniyyətində çox əhəmiyyətlidir. Türkmənistanda at çaparaq su üzərindən tullanmaq, Əfqanıstanda İmam Əli (ə) bayrağı qaldırmaq və ya dəvə sürmək, Azərbaycanda Novruz şeirləri və tapmacaları demək, digər adətlərin olması Novruzun müxtəlifliyini və eyni zamanda da vəhdətini gəstərir. Bu mədəniyyət və adət-ənənə müxtəlifliyinin dinlə heç bir təzadı yoxdur. Çünki Allah-taala Qurani-kərimin Hücurat surəsinin 13-cü ayəsində insanları millət və adət müxtəlifliyi ilə səsləyir, ancaq onların ən yaxşısının təqvalı olanlar olduğunu bəyan edir. Buna görə də Novruzun bu mesajı və adət-ənənələri gələcək nəsillərə çatdırılmalıdır.

2. Novruz YUNESKO-da bir neçə millətin iştirakı ilə qeydə alınan il bayramıdır. İlk olaraq 7 ölkə (İran, Azərbaycan, Özbəkistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Hindistan, Pakistan və Türkiyə) bununla bağlı işə başlamışlar. Fevral ayının yeddisi BMT də Novruz qətnaməsi qəbul edildi və Novruz beynəlxalq gün kimi dünya sülh mədəniyyətində qeydə alınaraq rəsmiləşdi. Əlbəttə daha sonralar bu ölkələrin sayı 12-yə çatdı və bu da region ölkələrinin Novruz mədəniyyətində olan böyük potensialının göstəricisidir.

3. Novruz region ölkələrinin mədəniyyətlərini digər millətlərə tanıtmaqda mühüm rol oynaya bilər və buna görə də ölkələr ciddi addımlar atmalıdırlar.

4. Novruz mədəniyyəti iqtisadi əməkdaşlıqlara da müsbət təsir edir. Misal üçün EKO Təşkilatı , Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı və ya İran və Azərbaycan iqtisadi əməkdaşlıq təşkilatı Novruzun vətəni kimi böyük rol oynaya bilərlər.

5. Mədəniyyət yumşaq bir gücdür və Novruz İranla Azərbaycanı tanıtmaq baxımından mühüm mədəni mexanizm ola bilər. Bu mədəni mexanizm iqtisadi, siyasi və digər sahələrdə əməkdaşlıqlara təkan verə bilər. Beləliklə Novruz mədəniyyəti mexanizmi dost ölkələrdə iqtisadi fəaliyyət üçün mühüm amil ola bilər.

6. Novruz kimi qədim ayinlər regional əməkdaşlıq sahəsidir. Çünki Novruz regionda böyük potensiallar yarada bilər. Bəzi ölkələr artıq bu işə başlamışlar. İpək yolu insanları öz ətrafında toplamağa çalışıraq iqtisadi imkanlardan istifadə etməyə çalışırsa nə üçün Novruz olduğu ölkələr özləri üçün belə bir çərçivə qurmasınlar. Bilirik ki bu ölkəlrdə böyük potensiallar mövcuddur. Bunlar Novruz ailəsinin içində olan mədəni və iqtisadi imkanlardır.

7. Qeyd etmək lazımdır ki region ölkələrinin bu sahədəki ilkin fəaliyyətləri çox yaxşı olmuşdur və 2011-ci ildə Tehranda ilk beynəlxalq Novruz festivalı keçirilmişdir. Tehran festivalın katibliyi kimi tanınmış və hər il bir ölkə bu festivala ev sahibliyi edir. Ümid edirik ki, bu qərar ciddi şəkildə həyata keçirilsin və regionun daha da yaxınlaşmasına səbəb olsun.

8. Novruz ölkələrinin mədəni kimliyi daha çox Novruz ayinlərinə bağlıdır. Necə ki fars dilini qorumaq İran üçün, Azərbaycan dilini qorumaq Azərbaycan üçün, Urdu dilini qorumaq Hindistan və Pakistan üçün mühüm olduğu qədər də Novruz ayinlərini qorumaq bütün bu ölkələr üçün tarixi və mədəni kimliyi qorumaq baxımından mühümdür. Zaman keçdikcə bunlar unudulması ilə cavanlar Qərb və yerli olmayan mədəniyyətə cəlb olunmamalıdırlar.

9 Novruzun gözəl adətlərindən biri də yaxınlar arasında gediş gəlişdir və bu adət bu gün də davam edir. Bundan əlavə İranda və bəzi ölkələrdə insanlar bir ya iki həftə Novruz tətilinə gedir və digər şəhərlərin adət ənənəsi ilə tanış olurlar. Bir neçə il öncə bu səfərlər beynəlxalq şəkil almışdı. Region ölkələri bu gediş gəlişləri gücləndirməklə Noruz ölkələri arasında turizmin inkişafına kömək edə bilərlər. İran, Türkiyə və Azərbaycan arasında qarşılıqlı səfərlər turizmi gücləndirə və bir-birinin adətləri ilə daha da yaxından tanış olmalarına səbəb ola bilər. Region xalqları bu səfərlər nəticəsində gəlir əldə edə bilər bu da Novruzun bərəkətlərindən sayıla bilər.

10. Sonda qeyd etmək lazımdır ki, Novruz gözəllik və yaxşılıqlar ilə doludur. Qaranlıq və pisliyin Novruzda heç bir mənası yoxdur. Buna görə də daha çox çalışıb Novruzun nur və işığını yaymalı, pislik və qaranlıqlardan çəkinməliyik. Çalışıb Novruz adət-ənənələrimiz qorumalıyıq. Ümid edirəm ki, elə bir gün olacaq ki, Novruz qeyd olunan ölkələr Novruz mədəniyyət ittifaqı yaratmaqla bir-birinin ətrafında toplaşacaq və əlaqələrin hər sahədə genişlənməsini əldə edəcəklər. İnşallah.

Hər gününüz Novruz olsun.

Q.Əli. Purmərcan

İİR-in Azərbaycandakı Səfirliyinin

Mədəniyyət Mərkəzinin sədri

КАЖДОЕ ЧЕТВЕРТОЕ ПРЕСТУПЛЕНИЕ НАПРАВЛЕНО

ПРОТИВ МУСУЛЬМАН. БОЛЬШЕ ВСЕГО НАПАДОК И УГРОЗ

НА ПОЧВЕ КСЕНОФОБИИ ЗАФИКСИРОВАНО В ИНТЕРНЕТ- 2 148

Агентство Анадолу (aa.com.tr)

İsrail dünyanın ən xoşbəxt 12 ölkəsinə daxildir - Ajmedia.info