Bu bayram indi də bəzi bölgələrimizdə yaşadılır
Elimizin inancına görə, fevralın 1-dən başlayan Kiçik çillənin ilk ongünlüyünü yaşamaqdayıq. Yüzillər boyu fevralın 6-10-da bölgələrimizdə Xıdır Nəbi bayramı keçirilib. Bu bayram indi də bir sıra bölgələrimizdə qalmaqdadır. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, folklorşünas Xalidə Mete Xıdır (Xızır) Nəbi obrazını geniş araşdıraraq müəyyən qənaətlərə gəlib. Tədqiqatçının sözlərinə görə, yalnız Azərbaycanda deyil, başqa türk xalqlarında da Xızırla bağlı inanclar dərin kök salıb.
Bəs Xızır kimdir? Neçənci əsrdə yaşayıb? Nə üçün folklorda bu qədər çoxşaxəli əks olunub?
X.Mete bildirir ki, Xızır bəzi qaynaqlarda əl-Hadr, əl-Hidr şəklində görünsə də, doğrusunun əl-Hadır olduğu qəbul edilir. Bu söz türklərdə Hızır, nadir hallarda Hidır, qırğız türklərində Kıdır (“Xıdır ata”), iranlılarda Khezz, Azərbaycanda Xızır şəklində istifadə edilir. Bir yerdə Xızırın soyu Nuh peyğəmbərə, o birisində İbrahim peyğəmbərə gedib çıxır. Başqa qaynaqda isə Adəm peyğəmbərin nəvəsi kimi göstərilir. Bu çoxçeşidliliyə baxmayaraq, qaynaqlardan ən çox etibar edilən birincidir.
Xızır obrazı ən çox suyun və torpağın sahibi kimi tanınıb. Əfsanələrə görə, Xızır İlyas suyun, Xızır Nəbi isə qurunun yiyəsidir. Xızır peyğəmbərin boz at minməsinə Azərbaycan folklorunun müxtəlif janrlarında rast gəlinir. Bəzən Xızır ağ at üzərində də təsvir olunur.
Folklorumuzda Xızır bir neçə adla - Xıdır, Xızır, Xızır İlyas, Xıdır Zində, Xıdır Elləz, Xızır Nəbi və başqa adlarla tanınır. Məsələn, Siyəzən rayonundakı Beşbarmaq dağı el arasında Xıdır Zində adı ilə tanınır. Beş barmağı andıran dağın zirvəsi isə Xıdır Zində babanın əlinin təsviri sayılır. Həmin dağla bağlı yaranan əfsanələr də bu fikri bir daha təsdiqləyir.
Folklorşünas qeyd edir ki, Azərbaycan Xızırı daha çox yazın gəlişi ilə əlaqədardır. Xızırın Novruzla bağlılığı həmişə folklorşünasların diqqət mərkəzində olub. Dədə-babadan hər il qış yarı olanda böyük çilləylə kiçik çillə arasında Xıdır bayramı keçirilərdi. Qabaqlar kiçik çillənin əvvəlində, indiki vaxtla fevralın 1-ci ongünlüyündə axşam şər qarışandan sonra uşaqlar, cavanlar bir yerə toplaşar, dəstələnib Xıdır nəğməsi oxuya-oxuya qapıları döyər, Xıdır adına pay yığardılar. Hər qapıda “Xıdır payı” qoyardılar.
Xıdır Nəbi bayramı həm də qədim əkinçilik görüşləri ilə bağlıdır. Üç gündən ibarət olan Xıdır Nəbi bayramının birinci günü torpaq öyülərdi. Od qalanardı ki, torpağın nəfəsi qızınsın. Bağlar təmizlənər, çör-çöp, xəzəl yığılıb yandırılardı. Bayramın ikinci günü evdəki hər öküzün adına üç duzsuz kömbə bişirilib öküzlərin qarnının altından diyirləyər və oxuyardılar:
Xıdır Nəbi, Xıdır İlyas,
Bitdi çiçək, oldu yaz!
Bayramın üçüncü günü cütçü və əkinçinin şəxsində torpağı becərən, yer şumlayan, əkin əkən əməkçilər tərif olunardı. Boz at üzərində gələcək Xıdır Nəbinin əlində od olacağı və insanlara sağlamlıq gətirəcəyi düşünülərdi. Mərasimdə əkinçi, cütçü və sayaçı nəğmələri oxunar, Xıdır Nəbiyə nəğmələr, şeirlər qoşulardı. Bayramın hər üç günündə cavanlar hava işıqlanmazdan qabaq əllərində şam əkin yerlərindən keçib Xıdır Nəbini axtarmağa gedərdi. Onlara “Xıdırçı” deyərmişlər. Həmin mərasim dövründə gərək hər ev, hər ailə bu mərasimə hazırlaşsın, mərasim təntənə ilə keçsin. Mərasimi hamının icra edə bilməsi üçün yoxsullara yardım edərmişlər ki, bayram axşamı bir ev belə azuqənin yoxluğundan əziyyət çəkməsin və hər evdə süfrə açılsın. Əgər belə olmazsa, Xızır bunu özünə sayğısızlıq sayar və küsüb gedər, baharın gəlişi uzanar:
Xan Xıdır atdı gəldi,
Palçığa batdı gəldi.
Xan Xıdırım addıdı,
Xan Xıdırım oddudu,
Sünbülü daddıdı.
Day verin Xıdıra,
Pay verin Xıdıra,
Hay verin Xıdıra.
Süfrəsi daddı gəldi,
Xan Xıdır atdı gəldi.
El arasında Xızırın əbədiliyi və ölməzliyi su ilə bağlıdır. Bəlkə bunun nəticəsidir ki, Novruz bayramında ilk çərşənbə məhz su çərşənbəsi kimi keçirilir. Xalqda belə bir deyim var ki, ilk çərşənbədə Xızır peyğəmbər su üstünə gəlir və ondan sonra sular şırıltı ilə axmağa başlayır.
S.Qaliboğlu
- размер шрифта уменьшить размер шрифта увеличить размер шрифта
- Печать
- Эл. почта
-
Прочитано 250 разОпубликовано в Праздники, обряды
последние новости
- 23.04.2021Nadir Devlet: Tarihte Türk-Rus ilişkileri
- 23.04.2021TÜRK ERMENİ İLİŞKİLERİNİN BÖLGESEL POLİTİKALARA ETKİSİ
- 22.04.2021Константинополь сменил РПЦ в роли миротворца на Кавказе
- 22.04.2021Статус наблюдателя или членство в ЕАЭС: что думают в Баку
- 21.04.2021Междоусобные конфликты в мусульманской общине России
- 21.04.2021Количество женщин в национальном парламенте достигло уровня, установленного в рекомендациях ООН
- 21.04.2021Развитие в Узбекистане парламентаризма: итоги первого срока полномочий Президента Узбекистана Ш.М.Мирзиёева
- 21.04.2021Ukrayna ve Rusya Arasındaki Kriz de Türkiye Tarafsız Kalmalıdır
- 21.04.2021Почему женщины в Кыргызстане соглашаются на роль второй жены.
- 21.04.2021Мерянская кухня — шанежки, затирки, колобушки…
- 20.04.2021Азербайджанский художник украсил своими картинами фасад здания в Ичеришехер
- 20.04.2021«Mən bu elin qızıyam»: Армянка спела на азербайджанском языке - ВИДЕО
- 20.04.2021От тевтонских рыцарей до НАТО: о противостоянии России и Запада
- 19.04.2021Турецкие ударные БПЛА изменили историю войн и баланс сил в мире
- 19.04.2021Саботаж в отношении Ирана вынуждает правительство идти на поводу у консерваторов
- 19.04.2021YAHUDİ DİASPORASI İLETİŞİM STRATEJİSİ: ABD ÖRNEĞİ
- 19.04.2021İngiliz donanmasının Karadeniz’de ne işi var
- 19.04.2021Bəhaullah, akademik Kardaşyev və Kosmik Sivilizasiyalar
- 16.04.2021“Getdim, gördüm, düşündüm”: Qasım Azsımzadə
- 16.04.2021Иранская стратегия Эр-Рияда: ставка на влияние в Ираке
- 14.04.2021«Абхазия – это Грузия» - эксперты провели встречу в формате Международной научной конференции
- 14.04.2021ОПЕК увеличила добычу нефти в марте
- 13.04.2021Friendly Cooperation with Central Asian States – A Priority Direction of Uzbekistan’s Foreign Policy
- 13.04.2021ДРУЖЕСТВЕННОЕ СОТРУДНИЧЕСТВО СО СТРАНАМИ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ – ПРИОРИТЕТНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ ВНЕШНЕПОЛИТИЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЗБЕКИСТАНА
- 13.04.2021Президент Эрдоган:Черноморский регион должен стать зоной мира и сотрудничества